ქ-ნო ლალი, მოდით მივყვეთ თანმიმდევრობით, ეს ჩვეულიბრივი კითხვარია, მაგრამ პარალელურად, რაც გაგვიჩნდება სასაუბრო, ყველაფერზე ვისაუბროთ. გვითხარით თქვენი გვარი, სახელი, მამის სახელი.
ლალი ალექსანდრეს ასული ზამბახიძე, ლარისადაც ვარ დაფიქსირებული პირადობის მოწმობაში, მაგრამ არასდროს  ვხმარობ ამ სახელს, არ მიყვარს. რატომღაც, სკოლაში შესვლის დროს გადამიკეთა მამაჩემმა, მგონი, მისი ყოფილი სტუდენტის გამო, ზუსტად არ ვიცი, რატომ მოუნდა ამ სახელის დარქმევა, მაგრამ ვერ მივიღე მთელი ცხოვრების მანძილზე.

(ილ. 31)
1941 წლის 18 ოქტომბერს დავიბადე. ომი უკვე დაწყებული იყო.. მთელმა ჩემმა ბავშვობამ გაჭირვების ფონზე გაიარა. პირადად ჩემს ოჯახს შეიძლება არ უჭირდა, მაგრამ მთელი ის პერიოდი, ბავშვობა, საიდანაც იწყება ჩემი მხატვრობაც, მძიმე წლებს უკავშირდება.
დაბადების ადგილი ჩოხატაურია, გურია.. დედით, მამით გურული ვარ და ხასიათითაც - გურული (იცინის). ამჟამინდელი სავხოვრებელი ადგილი თბილისია, კარგა ხანია, თბილისში ვარ, 16 წლიდან მოყოლებული.

ოჯახი
ახლა მოგიყვებით ჩემი ოჯახი საიდან მოდის.. დედის ოჯახი ექიმების ოჯახი იყო, ბაბუა ექიმი მყავდა, დედაჩემს გუგული ერქვა, მეგრელიშვილი იყო გვარად. მამამისი ცნობილი ექიმი იყო ჩოხატაურში, თერაპევტი, ბავშვთა ექიმი.. მასში შეთავსებული იყო ყველაფერი.. გინეკოლოგიც იყო.. რამდენი ავადმყოფი ჰყავს გადარჩენილი და ჯერ კიდევ რამდენს ახსოვს იქ ბაბუაჩემი, როგორც უმწიკვლო ექიმი... აი, ამ ოჯახში ვარ გაზრდილი, იმიტომ რომ, მამაჩემი ჩასიძებული იყო იქ. მამა მყავდა ძველი რევოლუციონერის ოჯახიდან. კარგა ხანს ვერ ვამბობდი ამას, არ ვიცი, კარგია თუ ცუდი, მაგრამ პირველი ჯგუფი რევოლუციონერების რომ გაჩნდა გურიაში, რომ დაიწყო წინააღმდეგობა, ბაბუაჩემი იყო ყველაფრის თავკაცი. იმ სოფელს, სადაც ცხოვრობდნენ, თანამედროვე სახელი -  განახლება, კომუნისტებმა  დაარქვეს,  თორემ ამაღლება, საეკლესიო სახელი ერქვა; არაჩვეულებრივი ადგილია მთაში, პირდაპირ ხიდისთავს უყურებს, სუფსა ყოფს ჩვენს ორ სოფელს შუაზე - იქეთ ხიდისთავია, აქეთ - ამაღლება.

გაქვთ იქ რამე?
გვაქვს, კი, ბებია გარდაიცვალა და ამიტომ ზაფხულობით ჩავდივართ მხოლოდ. ხანდახან ვერც ჩავდივართ, მიბარებული გვაქვს ოჯახზე და ის უვლის ახლა... 
მამა 1990-იან წლებში გარდაიცვალა, იურისტი იყო განათლებით. ძალიან დიდხანს მუშაობდა  ჩოხატაურში პროკურორად, მერე გადმოვედით ქუთაისში, სადაც მამა გადაიყვანეს სამუშაოდ, მოსამართლე იყო იქ ბევრი წლის მანძილზე.
დედა მოყვარული მსახიობი იყო.. საოცრად, უზომოს  უყვარდა თეატრი. ჩვენ თეატრის წინ გვაქვს სახლი, კოშკიანი შენობაა, სტალინის დროს აშენებული. ქუთაისში ჩემი ძმა ცხოვრობდა, ახლა რძალი ცხოვრობს იქ. ქუთაისიც ძალიან მიყვარს და ძალიან ბევრი მეგობარი მყავს, რა თქმა უნდა. იქ დავამთავრე საშუალო სკოლა.

ხართ მარტო, არ გათხოვდით..
არა, და რატომ ... ბავშვობაში მქონდა ჯანმრთელობის პრობლემა, გურიის გამო.. ფილტვები.. იქ ყველაზე მეტი დაავადებულია საშინელი ნესტის გამო. იმიტომაც გადმოვედი თბილისში საცხოვრებლად. რაღაცა პრობლემები რომ მქონდა, დედასაც ურჩიეს  არ გავეთხოვებინე და აღარ წამაქეზეს ამ მიმართულებით. ეს ხელზე დავიხვიე, თორემ (იცინის), შეიძლებოდა მქონოდა საკუთარი ოჯახი, მაგრამ, როგორც ჩანს, ბედის ამბავია, მაგრამ არც ვუჩივი ამას, რადგან ოჯახი, ეს დიდი ჯაფა ჩემთვის ნაკლებად იყო მნიშვნელოვანი, ვიდრე ის, თუ რისი გაკეთებაც მინდოდა ჩემს მიერ არჩეულ გზაზე..

ოჯახის სხვა წევრები ვინ გყავდათ?
მყავდა ტყუპის ცალი ძმა, რეზო, აღარა მყავს... 1997 წელს გარდაიცვალა. მისი ბავშვები აქ არიან. ერთი ამჟამად ამერიკაშია, ხელოვანია, მაგრამ მხატვარი არ არის, დიზაინერია. იქ კოპოლასთან და ბევრ ცნობილ ადამიანთან ახლობლობს, ურთიერთობის არაჩვეულებრივი ნიჭი აქვს. რაც აქ იზარმაცა, იქ მუშიდან დაწყებული, ყველანაირ სამუშაოს ასრულებდა.  კარგა ხანია, უკვე 2003 წლიდან იქ არის. ჩამოდის ხოლმე, რაღაც პროექტები ჩამოაქვს. ახლა კოპოლა ჰყავდა ჩამოყვანილი აქ, სტუდენტებთან. ჩაატარეს მასტერკლასები, რაღაც პრიზებიც დაარიგეს. ძალიან კმაყოფილი ვარ მისით, მაგრამ ეს ცუდია, რომ საქართველოს მოშორებულია -  იქ შვილი ჰყავს და უკვე ვეღარ შორდება იქაურობას. მისი დაიკო თბილისშია, გათხოვილია, უკვე სასტუდენტო ქალიშვილი ჰყავს, იმხელაა. უცხო ენების სპეციალისტია. ძალიან ბევრ სფეროში მუშაობდა, თითქმის ათვისებული აქვს მენეჯერის, ბუღალტრის პროფესიები.

თქვენს მეტი ვინ დაადგა მხატვრის გზას?
არავინ, ერთადერთი ლაშაა, რომელიც ხელოვნების გზით წავიდა, მხატვრობა ასე მემკვიდრეობით არ გადადის. ჩემს ოჯახშიც არავინ იყო მხატვარი. ბაბუა მყავდა - აი, ის, რევოლუციონერი, არაჩვეულებრივ ლექსებს წერდა, იუმორისტულს - იბეჭდებოდა მაშინდელ „ტარტაროზში“. მამაჩემმა მერე გადაწყვიტა მისი ლექსების წიგნად გამოცემა.
საშუალო დავამთავრე ქუთაისის პირველ სკოლაში, სადაც მაიაკოვსკი, აკაკი, გალაკტიონი და რა ვიცი, ვინ არ სწავლობდა და ისე მეამაყება, რომ ის სკოლა მაქვს დამთავრებული. არაჩვეულებრივი სკოლაა მართლა - ტერიტორიულადაც, შენობითაც გამორჩეული და მასწავლებლებიც არაჩვეულებრივი გვყავდა. მაშინ სკოლას ძალიან დიდი მნიშვნელობა, დიდი ფასი ჰქონდა ადამიანის პირველი განათლებისთვის. მამა ცნობილი პიროვნება იყო ქალაქში და ის, რომ მე არ მესწავლა და მარტო მეხატა - წარმოუდგენელი იყო. არიან ბავშვები, რომლებიც ხატავენ და სწავლას ნაკლებ ყურადრებას აქცევენ, მაგრამ მე ძალიან კარგი მოსწავლე ვიყავი, თითქმის ფრიადოსანი.

როდის შეამჩნიეთ, რომ მხატვრობა  თქვენი გზაა ...
სულ ვხატავდი, ბავშვობიდანვე. ძალიან მორცხვი ვიყავი ბავშვობაში და საკუთარ თავში ჩაკეტილი. ჩემთვის ყველაზე დიდი გართობა ჩემი ხელით გაკეთებული თოჯინა იყო. მაშინ, ომიანობის დროს, კამფეტიც არ გვქონდა, თოჯინაზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია. სიმინდის ფოჩებისგან თმებს ვუკეთებდი, ვახატავდი ზედ, ვუკერავდი, ვაცმევდი ტანსაცმელს. საბავშვო ბაღიდან მოყოლებული, სულ ასეთ რაღაცეებს ვაკეთებდი. ვგიჟდებოდი, ისე მიყვარდა ფერადი ფოთლების მოგროვება. გაზაფხულზე ყვავილების გაშლილი ფურცლები რომ ცვივა და  თოვლივით რომ მოდის, ამაზე ვკარგავდი გონებას. დავბოდიალობდი ასე ჩემთვის და საკუთარ თავში, ფიქრებში ვცხოვრობდი. მერე, მეხუთე კლასიდან ჩამოვედი ქუთაისში და ნელ-ნელა განმივითარდა ხატვის ნიჭი. რატომღაც არც დედამ შეინახა ჩემი პირველი ნახატები და არც მე შემინახავს.  სკოლის ასაკში, მრცხვენოდა მათი გამოჩენის, ვხევდი და ვყრიდი. ვერ გადავარჩინე ვერაფერი, ახლა ძალიან მაინტერესებს, ერთი როგორი იქნებოდა ის ნახატები ... (იცინის) ქუთაისში რომ ჩამოვედი, სკოლაში ხატვის მასწავლებელი მყავდა მოხუცი კაცი, ქალაქში გამორჩეული ადამიანი, უსაყვარლესი პიროვნება, ვანო ჭეიშვილი. არასოდეს მინახავს მისი ნახატები, ეტყობა, უფრო პედაგოგობაზე იყო გადართული. ქუთაისში ადამიანი არ იყო, რომელიც მას არ იცნობდა და პატივს არ სცემდა და სწორედ ამ ვანო ჭეიშვილმა მომაქცია ყურადრება. ერთ დღეს დავალება მოგვცა, რომ დაგვეხატა ჩემი წითელი პალტო - წითელი პალტო მქონდა მეხუთე კლასში, სპეციალურად ქუთაისისთვის შემიკერეს, ჰოდა, დაკიდა  ეს პალტო და აბა, ვინ დახატავს ამასო. მე სწრაფად დავხატე და ყველაზე ლამაზად გამომივიდა, ბავშვები მომცვივდნენ და მეც დამიხატე, მეც დამიხატეო -  მთხოვდნენ. ყველას უცბად დავუხატე და მასწავლებელმა მათ ხუთიანები დაუწერა მე კი - სამიანი. ეს იყო გაკვეთილი ჩემთვის, (იცინის) ისე  შემრცხვა, რომ მეტი არ იქნებოდა. მერე დედა მიხვდა, რომ ხატვით ძალიან ვარ გატაცებული და შემიყვანა სამხატვრო სკოლაში, რომელიც იმ წელიწადს გაიხსნა თუ შემდეგ წელს, აღარ მახსოვს, სადაც ვანო ჭეიშვილიც ასწავლიდა. ვანო ასწავლიდა ფანქრით ხატვას ნატურიდან, ნატურმორტებს და თაბაშირებს. იქ ვალერიან მიზანდარი ასწავლიდა ძერწვას, ასევე, პედაგოგები იყვნენ თეატრის მხატვრები დიმა თაყაიშვილი და მისი მეუღლე -  მაყვალა. აი, ამ ადამიანების იქ ყოფნას დაემთხვა ძალიან კარგი პერიოდი იმ კუთხით, რომ ისინი, მუშაობის გარდა,    პარალელურად ასწავლიდნენ კიდეც და ძალიან დიდ საქმესაც აკეთებდნენ. ჯეირან ფაჩუაშვილი, კარლო ფაჩულია, ოთარ ქანთარია, შოთა მინდელი და მეც. ყველა ვაპირებდით ჩაბარებას აკადემიაში და ერთად გავდიოდით შტუდირებას. მაშინ შიშველი ფიგურის ხატვა წარმოუდგენელი იყო და როგორ უნდა მოვმზადებულიყავით აკადემიისთვის?!. ერთმანეთს ვხატავდით. რა თქმა უნდა, ქალი არავინ იყო ნატურა, ბიჭები იცვამდნენ საცურაო ტრუსებს და დგებოდნენ ნატურაზე. სკოლამ გამოგვიყო ძალიან დიდი, ცარიელი სხვენი და გვითხრეს - ადით იქ და იმუშავეთ, საგამოცდოდ მოემზადეთო. ამდენ ბიჭში ერთადერთი გოგო მე ვიყავი, მაგრამ უხერხურობის გრძნობა არასოდეს მქონია, საერთოდ, საუკეთესო მეგობრები ბიჭები მყავდა ყოველთვის. წარმოუდგენელი იყო, ვინმეს რამე უხამსი წამოცდენოდა ან ერთმანეთში ლაზღანდარობა დაეწყოთ ... და საერთოდაც, რა ჯგუფი იყო! რა არაჩვეულებრივები იყვნენ, რა საყვარლები! ახლაც ძმებივით მიყვარს სუყველა. მოკლედ, იმათ მომამზადეს მე აკადემიისთვის. ზოგი ორჯერ აბარებდა, ზოგი მესამედ უნდა გასულიყო, მე კი პირველად ვაბარებდი.  უზარმაზარი კონკურსი იყო, იმიტომ, რომ მეათე და მეთერთმეტე კლასებმა ერთად დაამთავრეს. გავედი გამოცდაზე, როგორც იცით, ამ დროს ყველა ნერვიულობს,მეც ძალიან ვნერვიულობდი ...

ეს რომელი წელია?
ესაა 1958 წელი, სერგო ქობულაძეა დირექტორი (რექტორი არ ერქვა მაშინ - მ.გ.), არაჩვეულებრივი კაცი იყო, წარმოიდგინეთ, ყველაფერში არაჩვეულებრივი იყო, როგორი პატრიოტი, როგორი მოყვარული ახალგაზრდების, აი, ახლა გეტყვით, რატომაც ვამბობ ამას. ვაბარებ, მაგრამ თბილისში პირველად ვარ, არც გზა ვიცი, არც კვალი. აქ ნათესავები მყავს, დედაჩემიც ჩამოსულია, რამდენჯერმე კი წამომყვნენ აკადემიაში, მაგრამ ახლა უკვე ვიცი რომელ ავტობუსში თუ ტროლეიბუსში უნდა ჩავჯდე. პლეხანოვზე ვცხოვრობდი. ერთხელაც გავედი გამოცდაზე და სახლში აღარ დავბრუნდი. ჩემები გაგიჟდნენ, მეძებენ.. დაგვიმთავრდა გამოცდა და ოთარ ქანთარია მეკითხება, მუზეუმი ნანახი გაქვსო? არა მაქვს-მეთქი და ხელოვნების მუზეუმში ჩამიყვანა. ჩავედით და აღარ გამოვედით იქედან. აღარც იმას ახსოვდა, რომ ამასობაში დაბნელდა და მე ხომ საერთოდ გადამეკეტა ყველაფერი, მარტო იქ ნანახით ვარსებობდი. როგორც იქნა, გამოვედით და დედა, რომელი საათია?  - შევკივლე.. გამიყვანე სახლში-მეთქი (იცინის) მიმიყვანა, იქ კი უკვე ლამისაა თმებს იგლეჯენ, რაღაცამ გამიტანა, ან საერთოდ დავიკარგე. არ იციან პოლიციას უთხრან, არ უთხრან..
დავამთავრე როგორც იქნა ის გამოცდები. ცა ქუდად არ მიმაჩნია და დედამიწა ქალამნად.. აკადემიაში ხუთჯერ აბარებს ხალხი და მე პირველად გამოვედი, კარგად მომზადებულიც არ ვარ. სხვათა შორის, ისე გავაკეთე ყველაფერი, რომ არავისზე ნაკლებად არ გამომივიდა. მახსოვს, ერთი დათო კიკვაძე იყო ჩვენი სოფლიდან წამოსული, მხატვარი, რომელიც ლაბორანტად მუშაობდა აკადემიაში და იმან მომცა პალიტრა, ზეთის საღებავები და ფუნჯები. ტორსი უნდა გამეკეთებინა ზეთით და ზეთი ჩემს ცხოვრებაში არ მიხმარია, მხოლოდ აკვარელით და გუაშით ვმუშაობდი. რა თქმა უნდა, მკლავებამდე საღებავში ვიყავი ამოთითხნილი, მაგრამ რაღაცა მაინც გავაკეთე. ლაპარაკი არაა იმაზე, რომ აკადემიაში მოვხვდები და ჩემთვის გავდივარ პრაქტიკას.. ოთხები მივიღე და ერთი-ორი ხუთიც დავიმსახურე ფანქარში ხატვაში, პორტრეტში. გრაფიკაზე ვაბარებდი, ექვსი თუ შვიდი გამოცდა იყო ჩასაბარებელი. კიდევ ისტორია და ქართული. ისტორიაში კი გააფრთხილეს ის კაცი - შენამდე თუ მოაღწიაო.. მამაჩემის მეგობარი იყო თუ ნათესავი, რომ გავედი და ვუპასუხე, ეს კაცი გადაირია - შენ, შვილო, რად გინდოდა დახმარებაო.. ისეთი საკითხები შემხვდა, რომ სულ სხაპასხუპით ჩავარაკრაკე და გამაჩერა - კარგი, კარგი, წადიო. ასე იყო ქართულშიც, იმიტომ რომ სკოლაში კარგად ვსწავლობდი. მოკლედ, კარგი ქულები დამიგროვდა. რა თქმა უნდა, პირველი არა, მაგრამ სადღაც მერვე, მეცხრე ვიყავი სიაში. ახლა რა ხდება -  ჩარიცხვის დროს ირიცხება სამი აბსოლუტური ხუთოსანი და სამი თუ ორი სტაჟიანი, რომელსაც შეიძლება სამიანიც ჰყავდეს.  და ეს ორი, ვისაც ხუთიანები აქვს, რჩება უკან. და აი, სერგომ რა ქნა, იცით? მიშველა იმან, რომ გოჩა წულაძე ქულებით იყო ჩემს შემდეგი. გოჩა წულაძის მამა იყო ვაჭრობის მინისტრი. არ ვიცი, ამან იმოქმედა თუ რამ, მოკლედ, სერგომ მოითხოვა ბევრი ადგილი დასამატებლად და სამინისტრომ დააკმაყოფილა. სიები უკვე გამოკრულია, მე, რა თქმა უნდა, ამ სიაში არა ვარ და ახლა დამატებით სიებს ელოდებიან. ამისთვის არ მიმიქცევია ყურადრება, არც კი ვიცოდი რამე უნდა დაემატებინათ თუ არა. რაღაცა კონცერტზე წამიყვანეს ჩემმა ნათესავებმა, ჯაზ-ფესტივალი იყო სტადიონზე და ლია ჯანიაშვილმა,  რომელიც ჩვენი საქმეთა მმართველი იყო, მომკრა თვალი მოპირდაპირე სექციიდან -  თურმე მეძებენ ესენი, რაღაცა დოკუმენტები მაქვს დამატებით მისატანი. მეძებენ და არც მისამართი მიწერია ჩემი ნათესავების  და არაფერი. ქუთაისი მიწერია მარტო. ზამბახიძე - კივის იქედან და ვფიქრობ, ვის ეძახიან, კიდევ ვინ არის ზამბახიძე-მეთქი - აქეთ-იქით ვიხედები და ვხედავ, ხელს მიქნევს. ვიცანი ეს ქალი, გავქანდი და - მოწყობილი ხარ, მოწყობილიო - მეუბნება (იცინის). ეს ჩემთვის თითქმის წარმოუდგენელი იყო. დედაჩემი ყვებოდა ასე, ჩემი შვილი აკადემიაში მოეწყოო და - როგორ, პირდაპირ აკადემიაშიო? - მეცნიერებათა აკადემია ეგონათ (იცინის), ჰოდა, მერე დამცინოდნენ - პირდაპირ აკადემიის სტუდენტიო..
არაჩვეულებრივი კურსი გამოვიდა: მურაზ მურვანიძე, თემო ჯვარშეიშვილი, გოჩა წულაძე, ინა ჭელიძე, გიული ხარაზიშვილი. მე და დანარჩენები მეორე წელიწადს შემოვემატეთ. ეს ხომ კომპაქტური აკადემია იყო - სად იყო ამდენი სტუდენტი. და ასე, 6 კურსი ვმეგობრობდით ერთმანეთთან. არ იყო განსხვავება, რომელ კურსზე იყავი:  სახელოსნოები იყო ერთად, გრაფიკის ფაკულტეტი ყოველთვის გამორჩეული იყო  - რომ ჩამოვაყალიბოთ ისტორიულად  -  ევგენი ლანსერე და იოსებ შარლემანი, ლადო გრიგოლია და ლადო ქუთათელაძე, მერე ახალგაზრდები: დინარა ნოდია და თემო ყუბანეიშვილი. მართალია, დინარა ცოტა გვიან მოვიდა, მაგრამ ისინი სუყველა იქ დაგვხვდნენ. იმ დროს ყველანაირი ხელშეწყობა ჰქონდათ სტუდენტებს. მასალა ჩვენ არ გვაკლდა და ქაღალდი - აკადემია უზრუნველგვყოფდა ყველაფრით. კათედრის გამგე იყო ლადო კეშელავა. კეშელავა ნაკლებად მიმაჩნია ჩემს პედაგოგად, ყველაზე ნაკლებად. ძირითადად - ლადო გრიგოლია. ის რომ არ ყოფილიყო იქ…  და ხატვაში? ხატვაში როგორი პედაგოგები იყვნენ? სერგო ქობულაძე, ზურაბ ნიჟარაძე, ედმონდ კალანდაძე, შოთა კუპრაშვილი, დავით წერეთელი… შურა წერეთელი იყო ხელოვნებათმცოდნე, ძალიან პატიოსანი და კეთილი ადამიანი.  ვახტანგ ბერიძე, ლეო რჩეულიშვილი,  შალვა კვასხვაძე, არაჩვეულებრივი კაცი… მართლა ისეთი ნაღები იყო, რომ  როგორ შეიძლებოდა იქ რამე არ გესწავლა. ჯერ ერთი, ყველას შეუძლია რაღაც მოგცეს, მით უმეტეს ზოგიერთი მართლა ბუმბერაზი იყო, ამიტომ, თუ გინდოდა სწავლა, აუცილებლად მოახერხებდი.
განსაკუთრებული იყო აკადემიაში გატარებული წლები. ამას უფრო მერე და მერე აფასებ, რომ გაიაზრებ, განიხილავ ამ ყველაფერს. სად იყო ჩვენ დროს ამდენი ინფორმაცია?! ჰო. ვიღაცამ სეზანის წიგნი ჩამოიტანა და ერთმანეთს ვეცილებოდით, რომ როგორმე გვენახა. რა თქმა უნდა, რაღაც შეზღუდვები აკადემიასაც ჰქონდა თავისი აკადემიზმით და რუსული სკოლის გამო, მაგრამ ყოველთვის გეძლეოდა საშუალება, გეკეთებინა შენი ... სად იყო ისეთი სიმკაცრე, როგორიც მანამდე ყოოფილა, აი, მამია დუდუჩავას დროს გამიგონია, მე რომ ჩემი პედაგოგებიც იყვნენ რამდენჯერმე გარიცხულნი აკადემიიდან. მერე, ჩემი სტუდენტობის დროს ეს ყველაფერი შერბილდა ...

გამოდის რომ სერგოსა და აპოლონის დროს მოგიწიათ სტუდენტობა...
კი,  აპოლონი არაჩვეულებრივი, ზღაპარი კაცი იყო...

თქვენ თუ ხართ საქმის კურსში, ბ-ნი სერგოს რექტორობის დროს რაღაც უკმაყოფილება რომ ყოფილა ახალგაზრდებში...
არა, რექტორობით უკმაყოფილება არ ყოფილა. ისე, ბ-ნი სერგო ძალიან ცოტა ხანს იყო რექტორი.. პირიქით, მან მოიწვია საუკეთესო ახალგაზრდები, რომლებიც მაშინ იყვნენ..

როგორ თვლით, მხატვრად ჩამოყალიბებაში თქვენზე ყველაზე მეტად რომელმა პედაგოგმა მოახდინა გავლენა...
სწავლების პერიოდში, ყველაზე მეტად ლადო გრიგოლიას მივიჩნევ ჩემ პედაგოგად. მასზე უკეთესი პედაგოგი გრაფიკის ფაკულტეტს არ ჰყავდა. მე დამხვდა პირველ კურსზე (პირველ კურსს ასწავლიდა მაშინ) და სხვათა შორის, ძალიან დაუმსახურებლად აწყენინეს ლადოს, მოუწია კათედრის დატოვება. რა უნდოდა ბ-ნ ლადოს მხაზველობითი გეომეტრიის კათედრაზე?! მხოლოდ შრიფტი უნდა გესწავლა ლადოსგან? იცით რა, ლადოს სხვანაირი მოსმენა სჭირდებოდა, ლადო ასე, პირდაპირ, რეცეფტებს არ იძლეოდა, აი, შენ ასე იმუშავებ, შენ ისე… ზოგადი ლაპარაკი იცოდა, კონკრეტულზე იშვიათად გაამახვილებდა ყურადღებას, კონკრეტული ის იყო მისთვის, თუ რამე არ მოეწონებოდა და გადაგახევდა თავზე. ერთხელ, მახსოვს, კომპოზიციების ჩანაფიქრი მოგვთხოვა, ცხადია, მივიტანე, როგორ შეიძლებოდა ისე მივსულიყავი, ნამუშევარი არ მეჩვენებინა?! გაკვეთილზე ნახატებით, კომპოზიციებით, პატარა ჩანაფიქრებით მივდიოდით, ამას სისტემატიურად გვთხოვდა. ვაჩვენე ახლა ჩემი ნამუშევარი და მგონია, შემაქებს. ჩემთვის ამას ძალიან დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა - აბა, რას იტყოდა ... როცა ადამიანი ავტორიტეტია შენთვის, ყველაფერს აკეთებ იმისთვის, რომ მისი კეთილგანწყობა დაიმსახურო, ჰო.. დაათვალიერა, გადახედა.. მე გული მიმდის უკვე, არადა, ხმას არ იღებს, ფანქარი მომეციო - მეუბნება. ფანქარი უნდა ყოფილიყო უხმარი, ნახევრამდე რომ გაილეოდა კუთხეში მოისროდა, იმას როგორ იკადრებდი ასეთი ფანქარი გქონოდა.  მივაწოდე ფანქარი, თან მიყურებს, თან ოდნავ ეცინება - ღმერთო ჩემო, რა განაჩენი გამომიტანა... ვხედავ აწერია - „ნიმუში“ - როგორ არ უნდა იმუშაოს ზამბახიძემ! (იცინის). ახლა, მიდი შენ და იმტვრიე თავი, რატომაა ეს ნიმუში.. ფიგურის პროპორცია იყო დაპატარავებული, თუ ჰაერი იყო ბევრი.. ანუ, ფერწერული მიდგომა იყო. აქ ფერწერამ უნდა შეავსოსო ყველაფერი და არა გრაფიკამ.. ამას ძალიან დიდი ხნის მერე მივხვდი, მაშინ კი ვერ ვხვდებოდი, თავს ვიმტვრევდი.

გასაღებიც არ მოგცათ?
არა, ნიმუში არის ესო! მოკლედ, აი ხომ გეუბნებით, კონკრეტულად არაფერს გეტყოდა, ძალიან ბევრს გელაპარაკებოდა ზოგადად - რა არის მხატვრობა, როგორი ემოცია უნდა გახლდეს თან, როგორ უნდა აირჩიო მოტივი, რა არის ეს მოტივი, რა არის ჩანახატი, ჩანახატის ფუნქცია… როცა ჩანახატს აკეთებ, იქვე უნდა ჩაწვდე მის არსს და ხასიათს და ეს ყველაფერს შენი განცდილი უნდა იყოსო. ბუნებას უნდა მიენდო, ბუნებაზე უკეთესი მასწავლებელი არავინ არისო.

ადგილზე ხატვა როგორ ხდებოდა ლექციების დროს?
ჩვენ გვქონდა არაჩვეულებრივი პროგრამა, რომელიც რუსეთიდან იყო წამოსული, რუსეთს კი გერმანიიდან ჰქონდა აღებული. ამ პროგრამით მოვდიოდით კარგა ხანს, რომელის, სხვათა შორის, ისეთი დახვეწილი იყო, ისე იყო ფსიქოლოგიურად შესწავლილი დამწყები მხატვრისთვის, რომ წყალი არ გაუვიდოდა. მთელი ორი თვე პედაგოგთან ერთად გავდიოდით საზაფხულო პრაქტიკას. პრაქტიკა გვქონდა ხოლმე ახალქალაქში, თუშეთში და რა ვიცი, კიდევ ათას ადგილას, მაგრამ ძირითადი ბაზა მაინც ახალქალაქი იყო. კარგი კლიმატი, წყნარი ადგილი, თბილისთან ახლოს. სკოლის შენობას მთლიანად გვითმობდნენ ხოლმე, მერე უკვე მაჩაბლების სასახლე დაგვითმეს. ისეთი მშობლიური იყო ეს ადგილები, ისე შეგვიყვარდა ყველას… იქიდან მოგვქონდა ძირითადი მასალა და მასალას რომ თავი დაანებო,  ხელი გავიწაფეთ ძალიან. იმხელა ნახტომი გავაკეთეთ! მეოთხე კურსზე გვქონდა დამოუკიდებელი პრაქტიკა, ხოლო პირველი სამი კურსი პედაგოგთან ერთად გავდიოდით პრაქტიკას, რაც ძალიან კარგიც იყო და სწორიც. იმიტომ რომ როდესაც ახლა ვეუბნებით ბავშვებს - წადით და გააკეთეთ ჩანახატი, ისინი ამას არ აკეთებენ, და ხელიც გაუვარჯიშებელი, გაუწაფავი აქვთ. მიჩვეულები არიან ფლომასტერით ხატვას, კალამი არც იციან, რა არის. კალამი მომიტანე-მეთქი რომ ვუთხარი სტუდენტს, ფლომასტერი მომიტანა. ანდა ავიღოთ მუდმივი კალამი - იმით შენ ვერასდროს მიაღწევ მხატვრულობას, იმით ოდნავი დაწოლისა და აღების ეფექტს ვერ მიაღწევ, ამის გარეშე კი ხაზი მკვდარია. დრომ მოიტანა და ახლა ასე ასწავლიან. ესაა საშინელება... უფრო იოლად ხატავ, მაგრამ, სამაგიეროდ, რაღაცას კარგავ, აი, როგორც კალიგრაფი კარგავს ბევრ რაღაცას. წაიღო იმ საუკუნემ, ალბათ, ეგ ყველაფერი.. სამწუხაროდ.. თუმცა, მე ყოველთვის მაქვს მომზადებული კალამი სტუდენტებისთვის და როცა მოდიან, ვეუბნები - აი, ამით აკეთეთ-მეთქი. მართალია, სხვა ბევრი სიახლეც შემოვიდა, მაგალითად, კომპიუტერი, შეიძლება ბევრ რაღაცაში გეხმარება კიდეც, მაგრამ ბევრსაც გაკარგვინებს. ზოგიერთი საერთოდ გადავიდა კომპიუტერულ გრაფიკაზე, რომელიც, შეიძლება ითქვას, უფრო ხისტია. ინფორმაციის მოპოვების თვალსაზრისით კომპიუტერი კარგი რამაა, მაგრამ ხელნაკეთს რამე ჯობია?! არაფერი. ისევე, როგორც შეედრება რამე ძველებური, ხელით ნაქსოვი ხალიჩის სილამაზეს?!

ახლა ზუსტად იმ პრობლემას მოვადექით, რაზეც სულ ვსაუბრობთ, განსაკუთრებით - ხელოვანთა წრეში.. ბოლოს და ბოლოს სჭირდება და თუ არა მხატვარს აკადემიური განათლება?
როგორ არ სჭირდება! განათლება - ეს ადამიანის კულტურაა. როგორ შეიძლება შენ უკულტურო მხატვარი იყო,  არაფერი იცოდე და .. ასეთი ათასში ერთი იბადება.. ავიღოთ ფიროსმანი.  ვერ ვიტყვი, რომ ის გაუნათლებელი პიროვნება იყო. როგორც წერენ და ამბობენ მისი ბიოგრაფები, ამ კაცმა ყველაფერი იცოდა, საღებავს და ფუნჯს საფრანგეთიდან იწერდა თურმე ... ასეთი გენიოსი ათასში ერთხელ იბადება.. ასე, განათლებულ ადამიანშიც შეიძლება ვერ მოხდეს წინსვლა, მარტო განათლება არაფერს გაძლევს. მხატვრობას ვერ ასწავლი. შენ განათლება უნდა მისცე, გარკვეული კულტურა შესძინო, მაგრამ მხატვრად ვერ აქცევ, აქ რაღაც სხვა ძალა მოქმედებს, რომელიც უკვე შემოქმედებას აკეთებინებს, თორემ მაშინ ყველა მხატვარი იქნებოდა, ყველა პოეტი იქნებოდა. მიდი, აბა, ერთი ლექსი დაწერე, როგორი დასაწერია, რაც არ უნდა კარგად იცოდე პოეზია! განათლების გარეშე კი არ შეიძლება.

აბსოლუტურად გეთანხმებით, მეც ზუსტად ასე ვფიქრობ, მაგრამ ვერ ვპოულობ გასაღებს, რატომ გაჩნდა ეს მოდური დამოკიდებულება და დღევანდელი აკადემია რამდენად ახერხებს,  რომ თავი გაართვას ამას?
იცით, როგორ მიჭირს ამაზე პასუხის გაცემა? ზოგჯერ ისეთი გაურკვევლობა მეუფლება მე თვითონაც  - ვარ თუ არა მართალი. ამას ვეძიები, ვცდილობ ჩამოვაყალიბო - როგორ შეიძლება ფერმა დაკარგოს ფუნქცია, კოლორიტმა, ნახატმა, კომპოზიციურობამ დაკარგოს ფუნქცია?! ეს ელემენტები თუ არა აქვს ფერწერას, გინდაც გრაფიკას… შეიძლება იმ გაგებით არა, რა გაგებითაც ჟანრულობას ვანიჭებდით წინათ უპირატესობას. მაგალითად, კომუნისტების დროს წინ იყო წამოწეული ჟანრი, რა უნდა მოეთხრო ავტორს, ე.წ. „ლიტერატურშჩინას“ რომ ეძახიან, აი, ეგ იყო მნიშვნელოვანი ფერწერაში, მაგრამ ნიჭიერი ხალხი იქაც უგულვებელყოფდა ამას. ალექსანდრე ციმაკურიძე, თუნდაც, კორნელი სანაძე - ეს ძველი მხატვრები, ლიტერატურას აკეთებდნენ?

თქვენთან, როგორც მაღალი რანგის ხელოვანთან, ზუსტად მინდა აი, ამის დაკონკრეტება: მართალია, რომ აკადემიური მხატვრობა აკომპლექსებს მხატვარს და მერე ის გზას ვეღარ პოულობს?
კი მაგრამ, რამ უნდა დააკომპლექსოს, რამდენი წელი სწავლობს? ეს ხომ ანი და ბანია, ეს ხომ გეძლევა შენ, როგორც ინსტრუმენტი. გააჩნია, როგორ მასწავლებელთან მოხვდები. თუ ის ისეთი ჩამორჩენილია, რომ ვერაფერს გაძლევს, მაშინ რა უნდა აკადემიაში, ჰო? თუ კარგი მხატვარია, თუგინდ თანამედროვე, აუცილებლად რაღაცას მოგცემს. მერე შენ მთელი ცხოვრება გაქვს განვითარებისთვის, ისეთი რა უნდა დაგაკომპლექსონ, რომ მერე ვეღარ ამოხვიდე ამ კომპლექსიდან?! ყოველთვის არის წინააღმდეგობა უფროს თაობასა და სტუდენტებს შორის. მამათა და შვილთა ბრძოლა - ყოველ ეპოქას ახასიათებს ეს ასეა ლიტერატურაშიც, მხატვრობაშიც. მაგალითად, „პერედვიჟნიკები“ წინა თაობის მხატვრებს ებრძოდნენ, შემდეგ წამოსული მხატვრები - ამათ ებრძოდნენ, იმპრესიონისტებს ძველები, კლასიცისტები ებრძოდნენ  და ა.შ. ასე იყო ყოველთვის.

თქვენ შეგიშალათ ხელი აკადემიურმა მხატვრობამ?
არაფერში არ შემიშალა, პირიქით.. მე ლადოს სახელოსნოში ვიყავი, გრაფიკის ფაკულტეტი ილუსტრაციის განხრით მაქვს დამთავრებული. სადიპლომოდ „მე, ბებია, ილიკო და ილარიონი“ გავაფორმე. რომ ვუყურებ ახლა, ისე მრცხვენია, რა სუსტი ვყოფილვარ-მეთქი, ვამბობ. და ნეტავი მესწავლა კარგად ხატვა, რომ უფრო ძლიერი ყოფილიყო ის ჩემი ნახატი. სხვათა შორის, კლასიკური ნახატის კეთება, ცოტა არ იყოს, ყოველთვის მეძნელებოდა. რომ ვთქვა, ძალიან ჩამორჩენილი ვიყავი, არ იქნება მართალი. მაგრამ ე.წ. „რისავალშჩიკები“ რომ ერქვათ, ისეთი არ ვიყავი. ძლიერი იყო, მაგალითად, გოგა შხვაცაბაია, არაჩვეულებრივად ხატავდა. ლორეტა შენგელიაც ძალიან კარგად ხატავდა, ძლიერი ნახატი ჰქონდა. ასეთი მაგარი ნახატით არ გამოვირჩეოდი, მაგრამ, სამაგიეროდ, სხვა რაღაც მქონდა უფრო მნიშვნელოვანი. აი, კომპოზიციურობის გრძნობა,  ტონალობის გრძნობა, განწყობის გადმოცემის უნარი. ყველა მხატვარს აქვს თავისი „ძლიერი მხარე“ რომ იტყვიან, რომელიც უნდა განავითაროს და, რა თქმა უნდა, პარალელურად ნახატზე  უნდა იმუშაოს. შემდეგ უკვე იმდენი მაქვს ნახატზე ნამუშევარი, როდესაც მონტესთან დავდიოდი, პიკოსთან… ისინი ძალიან ბევრს მასწავლიდნენ, როგორ  განვვითარებულიყავი შემდგომ. მე მერე მაქვს კიდევ მეორე აკადემია დამთავრებული. ამ მხატვრებს უდიდეს მადლობას  ვუხდი იმისთვის,რომ ისინი ჩემს ცხოვრებაში იყვნენ. აკადემიაში იმდენი ლექციაა, იმდენი საგანი, სადა გაქვს იმისი დრო, რომ მხოლოდ მხატვრობას დაუთმო. თან ახალგაზრდა ხარ, გართობაც გინდა. მერე და მერე მართლა მნიშვნელოვანი გახდა ჩემთვის მხატვრობა, უფრო გააზრებულად მივუდექი საქმეს ... ღმერთმა ქნას, ისეთი სტუდენტები იყვნენ, რომ მათგან ჩამოყალიბებული მხატვარი დადგეს. არის ასეთი შემთხვევებიც, აი, ავიღოთ, მაგალითად, ფარჯიანი. სანამ შენსას მიაღწევ, ერთს კი არ უნდა მიბაძო მხოლოდ, არამედ - ბევრს. რამდენი ასლი მაქვს ლეონარდოს, კვატროჩენტოს მხატვრების გაკეთებული… უფრო ხშირად ფაიუმის პორტრეტების ასლებს ვაკეთებდი, ამით მონტეს (საუბარია ედმონდ კალანდაძეზე. მ.გ.) უნდა ვუმადლოდე, იმიტომ რომ მან მიმაქცევინა ამისთვის ყურადღება. მონტემ იმდენი რაღაც მომცა გასაცნობიერებლად… როგორი ნაბიჯები უნდა გადამედგა, როგორ უნდა მივნდობოდი ჩემს გრძნობას, ეს ჩემი ბავშვური, ნაივური  აღქმა როგორ უნდა ყოფილიყო მოვლენის ფილოსოფიურ გააზრებასთან ერთობლიობაში მოყვანილი, მასში ჩაქსოვილი, რომ ერთი შეხედვით მარტივი თემატიკის შიგნით ქვეშეცნეულად ბევრი რამ ყოფილიყო ჩადებული, რომ მასში ბევრი რამის ამოკითხვა ყოფილიყო შესაძლებელი. ფაქტურაზე არ ვყოფილვარ, ასე რომ ვთქვათ, გაგიჟებული. მხატვარი ყოველთვის აქცევს ფაქტურას ყურადღებას, მით უმეტეს - გრაფიკაში, მაგრამ ეს არ იყო ჩემი პრიორიტეტი, მუდამ ვცდილობდი, მაქსიმალურად ახლოს მივსულიყავი იმასთან, რისი გადმოცემაც მინდოდა და გამომეყენებინა ის ცოდნა, რომელიც მივიღე.

უფრო ხშირად რომელი ტექნიკით ასრულებდით ნამუშევრებს, მონოტიპიაში?
მონოტიპია იცით რა არის? ესაა ფერწერულობა გრაფიკაში, რასაც ვერ იტანს, მაგალითად, ტუში და აკვარელი. მონოტიპიაც ისეთი მაქვს, უფრო ტონალობისკენ, ფერწერულისკენ მიმართული ... ფერწერულობისაკენ სწრაფვა, ალბათ, ლადო გრიგოლიამ რომ მითხრა, ჯერ კიდევ მაშინ ჩანდა ჩემს ნამუშევრებში. მშრალ გრაფიკას ვერასოდეს ვაკეთებდი. მაქვს ილუსტრაციები, რომლებიც აბსოლუტურად შავ-თეთრია, მაგრამ იქაც მოცულობა იგრძნობა, ტონალური გრადაცია. ეს ყოველთვის მიტაცებდა. ზეთთან მიახლოება მინდოდა, მაგრამ ვერასოდეს ვბედავდი, თითქოს ის ჩემი არ იყო. ამაზე ფიქრიც კი ავუკრძალე საკუთარ თავს იმიტომ, რომ ეგ ჩემი საქმე არ არის. ამას თუ მიუძღვნი თავს, მაშინ მთელი ცხოვრება ეს უნდა აკეთო და მეტი არაფერი. ზეთით რომ რაღაცას მიაღწიო, რაღაც რომ გამოგივიდეს, ეს ასეთი მარტივი არ არის. მე ისეთი მასწავლებლები მყავდა!  და რომ ვუყურებდი, როგორ იტანჯებოდნენ, რომ რაღაცისთვის მიეღწიათ ზეთში, რომ გამოსულიყო კოლორისტული, მდიდრული, მატერიალური და მოცულობითი ...  წამოიწია ტენდენციამ, რომ ფერწერას თავი დაეღწია სიშავისგან, უფერულობისგან და წინა პლანზე ფერი, ფერწერა წამოსულიყო თავისი მდიდრული ნიუანსებით. ამას ვუყურებდი მთელი ჩემი ცხოვრება და ეს მიმაჩნდა უაღრესად რთულ ამოცანად. მით უმეტეს, როცა თავიდანვე არა ხარ ამაზე გადართული. მე რომ აკადემიაში ფერწერაზე მოვხვედრილიყავი, შეიძლება ეს ასეთი რთული აღარ ყოფილიყო ჩემთვის. მნიშვნელობა აქვს იმას რომ, ერთ ნატურას, მეორეს, მესამეს ფერით აკეთებ, ასევე, უამრავ ჩანახატს, ეტიუდს ... რამდენი თვითნასწავლი წამოვიდა, რამდენი გადაერთო ერთი დარგიდან მეორეზე, მაგალითად ფერწერაზე. ჰო, რამდენი..  ღმერთმანი, აკრძალული არ არის, ვის რაშიც უნდა, იმაში იმუშაოს ...

თქვენ აღნიშნეთ, რომ სწავლა საილუსტრაციო გრაფიკის განხრით დაამთავრეთ, მაგრამ, ძირითადად, თქვენი შემოქმედება დაზგური გრაფიკაა, ხომ ასეა? წიგნში ბევრი ნამუშევარი არა გაქვთ...
კი, ბევრი არა მაქვს. უფრო დაზგურმა გრაფიკამ ძალიან გამიტაცა. წიგნის გაფორმება მაინც მიწვევით ხდებოდა ხოლმე ყოველთვის. თანაც ვერ შედგა ჩემი გამომცემლობასთან ურთიერთობა. რაც მინდოდა, იმას ვაკეთებდი. ერთადერთი ილიას ნაწარმოებია დაბეჭდილი და შატბერაშვილის „მკვდრის დღე“. ბევრი არ არის. ძირითადად მქონდა ყდები და ტიტულები, მაგრამ ეს არ არის წიგნი,  წიგნი არც ყოფილა ჩემი მოწოდება..

ვიცი, რომ რამდენიმე ექსლიბრისიც გააკეთეთ...
ექსლიბრისები არა მაქვს ბევრი, ნინო (ზაალიშვილი) იყო მაგის სულისჩამდგმელი. რაღაც კი მაქვს გაკეტებული, მაგრამ ბევრი არა.

არ ათავსებთ წიგნში ექსლიბრისებს? (საუბარია ალბომზე რომელიც იმ დროს მზადდებოდა გამოსაცემად. მ.გ.)
რა ვიცი აბა, გოგი წერეთელმა თქვა, წვრილ-წვრილი რაღაცეები არ შევიტანოთო ... 

მე მგონი, აუცილებელია...
იცით, რა არის? შრიფტში არ ვიყავი ძლიერი.
მერე, როგორ გადურჩით გრიგოლიას? (ვიცინით)

რა მინდა გკითხოთ: შემოქმედი ადამიანი ხშირად მრავალმხრივია, თქვენ გქონდათ ხელოვნების სხვა სფეროებისადმი ინტერესი? დავუშვათ თუ წერდით - ლექსებს, მოთხრობებს, მუსიკას?
მუსიკა ძალიან მიყვარს, მაგრამ ვაღმერთებ ჩემს ქართულ მრავალხმიანობას, ვგიჟდები... მე და დედა ძალიან ხშირად ვმღეროდით, ძალიან გვიყვარდა სიმღერა და იმდენი რამ ვიცი ქართული სიმღერიდან, რომ ეს ყველაფერი ჩემში ორგანულადაა შემოსული. მუსიკალური განათლება არ მაქვს, მაგრამ რომ ვთქვა, ბოლო ნომერი ვარ-მეთქი, არ ვარ და არც ვტრაბახობ ... რა თქმა უნდა, ძალიან ბევრი მელოდია მიყვარს და სიამოვნებით კლასიკასაც ვუსმენ. დედაჩემს დავყავდი ფორტეპიანოზე, მაგრამ ეს ისე გვიან შემოვიდა ჩემში რომ… ლექსები, მოთხრობები არ დამიწერია, ამისგან ძალიან შორს ვარ, თუმცა, სამეცნიერო შრომა მაქვს ძალიან ბევრი, მეც და ჩემს კოლეგებსაც, კომპოზიციაზე და სხვადასხვა გრაფიკულ ტექნიკებზე.

და მერე, არ აპირებთ ამის გამოქვეყნებას?
ლორეტა შევიდა რექტორთან ამ წინადადებით და ისიც შეგვპირდა. სტუდენტებისთვისაც კი არ გვაქვს სახელმძღვანელო. ძალიან ბევრი ნაშრომი დაგვიგროვდა. აქედან შეიძლება ერთი სახელმძღვანელო გამოვიდეს. წერა საერთოდ მეხერხება, - წერით რაღაცის ჩამოყალიბება, ვიდრე საუბარი. ლიტერატურა საოცრად მიყვარს, მაგრამ ჩემი ნაწერები სამეცნიერო კვლევით შემოიფარგლება.

თანამედროვე ქართველ მხატვრებში ყველაზე ძალიან ვის აფასებთ, უფროს თაობასაც ვგულისხმობ.
ჩამოვთვლი: კორნელი (სანაძე), მონტე (ედმონდ კალანდაძე), ზურაბ ნიჟარაძე, ესმა ონიანი - არაჩვეულებრივი ქალბატონი, ფერმწერი, ყველაზე ახლოსაა ჩემთან. ჩემი უახლოესი მეგობარია გოგი (წერეთელი. მ.გ.) არაჩვეულებრივი ადამიანი და უნიჭიერესი კაცი. ლორეტაც (აბაშიძე-შენგელია.მ.გ.) ძალიან ახლო მეგობარია.

ნანა და გოგი თანაკურსელები იყვნენ? (იგულისხმება ნანა ცინცაძე, ბ-ნი გოგი წერეთლის მეუღლე - მ.გ.)
ნანა  და გოგი თანაკურსელები იყვნენ, კი. აი, ესენი არიან ჩემი განუყრელი ადამიანები, თამაზსაც (ვარვარიძე) ძალიან კარგი გრაფიკა აქვს, ძალიან დახვეწილი, რაფინირებული, ესთეტიკური გრაფიკა. ძალიან ჰგავს ევროპულ გრაფიკას და თვითონაც მიაჩნია თავი ევროპელად, ევროპელ მხატვრად. მხატვარი ევროპულ ხელოვნებაც უნდა იცნობდეს და უნდა ჰქონდეს შესწავლილიც და გაცნობიერებულიც, მაგრამ ისევ იქ, თავის განუმეორებელ ადგილას უნდა დარჩეს. ათასი ვინმეა, ვინც თავისი მხატვრობით ჰგავს სხვას, ევროპელს მაინც ძალიან ბევრი ჰგავს, ჰო? მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ იყოს თვითმყოფადი მხატვარი. ჩემთვის მნიშვნელოვანია ეს, და ბედნიერი ადამიანი ვიქნები, ვინც ასე შემაფასებს, ამ კუთხით, მაგრამ ძალიან კრიტიკული ვარ საკუთარი თავის მიმართ და ვფიქრობ, რომ არასდროს ვარ იმ დონეზე, რომ ჩემი განსაკუთრებული ადგილი მქონდეს, თუმცა, აქეთკენ ვისწრაფვი. კიდევ რამდენიმე ცხოვრება თუ მომეცა (იცინის), რამდენიმე წლით, შეიძლება რაღაც გავაკეთო, თუ არადა ...

უცხოეთზე და ევროპელ მხატვრებზე ვლაპარაკობდით და რომელია თქვენთვის ყველაზე ახლობელი და გამორჩეული მხატვარი?
იცით, რა არის? შეიძლება ახლა ძალიან ბანალურიც ვიყო, მაგრამ პიკასო ჩემთვის არაჩვეულებრივი პიროვნებაა. დალი (სალვადორ დალი) მაინცდამაინც არ მიყვარს, მორის დე ვლამინკი მიყვარს, არაჩვეულებრივი მხატვარია, ვან გოგიც, რუო, ვერმეერი, - თუ უკან წავალთ.. მოდერნიზმი და სხვა ახალი მიმართულებები, ნაკლებად მიზიდავს, კი, ძალიან ბევრი ნამუშევარი მომწონს ბევრი მხატვრის, მაგრამ ის, რასაც შეიძლება დავეყრდნო, აი, ეს მხატვარებია, ისინი ჩემთვის სამაგალითონი არიან ... და ჩემი ფიროსმანი… აი, რატომ მომწონს ფიროსმანი? ხშირად ჩემთვისაც დამისვამს ეს კითხვა ... პრიმიტიული ნახატია, მაგრამ გასაოცარია ხედვის უშუალობით და კომპოზიციური მთლიანობით. იმაზე ვგიჟდები, გაოგნებული ვარ, ეს თვითნასწავლი მხატვარი როგორ მივიდა იქამდე, რომ ზედმეტი არაფერი აქვს ... ესაა ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი.. თან როგორი სავსეა - ვერაფერს მოაკლებ, ვერც ვერაფერს დაამატებ, ამასთანავე, როგორი მეტყველია.. მისი ტახი, მისი ქალები, რა ვიცი, ყველაფერი.. სულიერებაა ჩადებული გამოსახულებაში, ეს ძალიან იშვიათია. იმიტომ იყო, რომ როდესაც გაკეთდა მისი გამოფენა პარიზში, პარიზი გაოცებული დარჩა და დღემდე გრძელდება ეს. 
მე ჯერ ღრმად არა ვარ გაცნობილი თქვენს შემოქმედებას, მაგრამ რაც ვნახე, აშკარად ჩანს, რომ სხვადსხვა დროს სხვადასხვა რამ გაინტერესებთ. როგორ თვლით, როდის იყო თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ძიების პერიოდი?  ის პერიოდი, როდესაც ამოისუნთქეთ და თქვით - აი, მივაგენი იმას, რისი მიგნებაც მინდოდა ...  რომელი წლებია ეს?
მაინც, ალბათ, 1980-90- იანი წლები.. რაღაც ნახტომი მაშინ გავაკეთე.. ჩვენ იმ პერიოდში მივლინებებით ვიყავით სენეჟში, მოსკოვის სიახლოვეს. ძალიან დიდ მნიშვნელობას ვანიჭებ იმ პროცესს, როდესაც რამდენიმე განსხვავებული მხატვარი ერთმანეთს ხვდება.
ორ-ორ კაცს ჰქონდა გამოყოფილი ბინა. გინდოდა, იქ იმუშავებდი და მერე გადაიტანდი მასალაში, იმდენი არავინ იყო, რომ ერთმანეთისთვის ხელი შეგვეშალა. უბრალოდ, ჩასმული ვიყავით რიგში, ვისთვის როდის დაებეჭდათ. მომზადდებოდა ქვაზე ნამუშევარი და მერე იბეჭდებოდა, საუკეთესო მბეჭდავები გვყავდა.. სამი ლითოგრაფიის დაზგა იყო, გამართული და როგორიც იყო პირველი ამონაბეჭდი, ისეთივე იყო ბოლოც.  მარტო სამი ცალი რჩებოდა იქ, დანარჩენი მოგვქონდა.

მივადექით მეორე მტკივნეულ ამბავს - მხატვართა კავშირი... რომელიც დაიშალა და აღარ არსებობს...
ნუღარ მკითხავთ, დაიშალა კი არა, საერთოდ არ ვიცი, რა წარმონაქმნია ეს და რა ხდება დღეს იქ! მართალი გითხრათ, არც გამგეობაში ვარ, იმიტომ რომ უკვე ახალგაზრდებმა უნდა აიღონ სადავეები ხელში. მე მთელი ჩემი ცხოვრება ვიყავი იქ და სანამ შემეძლო, ვიმუშავე კიდეც.

არის კი საჭირო მხატვართა კავშირი?
მხატვართა კავშირი რა წარმონაქმნი იყო, გეტყვით.. ეს იყო სახელმწიფოსგან დაფინანსებული ორგანიზაცია, მიმართული იმისკენ, რომ მხატვრისთვის ფინანსური, ეკონომიკური თუ სხვა დახმარებები გაეწია. აი, მაგალითად, მივლინებები, გამოფენებით უზრუნველყოფა (შენ მარტო განცხადების შეტანა გეხებოდა, დანარჩენს ისინი უზრუნველყოფდნენ). მაგ მხრივ ჩვენ მაინც უკეთეს პერიოდში დავიბადეთ, ვინაიდან პოლიტიკურად დათბობის პერიოდი იყო,   გარემო უფრო დემოკრატიული გახდა, ახალგაზრდების ხელისშეწყობაც წინა პლანზე წამოვიდა, თან მეტ შესაძლებლობებს აძლევდნენ.

ამ დროს ვინ იყო თავმჯდომარე?
ნოდარ ჯანბერიძე იყო. მხატვართა კავშირს ჰქონდა უზარმაზარი შეკვეთები, რომლებიც უზრუნველყოფდა მხატვრებს. ამდენ პორტრეტს და კომპოზიციას რომ აკეთებდნენ მთელი კავშირის მასშტაბით, აბა, რითი აშენდა იმდენი სახლი იქ?! თუმცა, მე არასოდეს მისარგებლია ამით, რადგან, ჯერ ერთი, გრაფიკოსი ვარ და, მეორეც, არასოდეს მქონია ამის სურვილი. ვინც ამ შეკვეთებზე გადადიოდა, მერე ხელოვნებასაც თავს ანებებდა და როგორც შტამპი, ისე მიდიოდა ეს ლენინის და ვიღაც პოლიტბიუროს წევრების პორტრეტები და სურათები. მართალია, ამ შეკვეთებზე დიდი ფული იყო, მაგრამ, სამწუხაროდ, ბევრი ძალიან ნიჭიერი კაცი იმსხვერპლა ამან. მხატვართა კავშირი იყო მასალებით მომარაგებელი, აი, ეს დაზგა მხატვართა კავშირიდან მაქვს, გამოვიწერე, ჩამოიტანეს, სახლში მომართვეს.. ფული კი გადავიხადე, მაგრამ ეს მიზერული თანხა იყო ამისთვის... მერე, მხატვართა ფონდი გვამარაგებდა მასალით: ხდებოდა ქაღალდის, საღებავების განაწილება - ვის  რა მასალა სჭირდებოდა. ახლა რა მოხდა  - ეს ყველაფერი გადავიდა საზოგადოებრივ საკუთრებაში, რასაც არანაირი დაფინანსება არ აქვს; ფინანსდება მხოლოდ შემოსული თანხით, საწევროებით და იქ გაქირავებული ფართით. მხატვართა კავშირმა თავის დროზე ისიც ვერ მოახერხა, რომ არბიტრაჟის მეშვეობით დაესაკუთრებინა თავისი ქონება, მათზე არ არის გაფორმებული არანაირი საკუთრების ქაღალდი, რომელიც შეიძლება უზუფრუქტით ჰქონდეთ. აი, ჩვენი დანადგარი გამოგვიგდეს  ლითოგრაფიის სხელოსნოდან, რომელიც უზუფრუქტით იყო და სახელმწიფომ დაიბრუნა. უნდა ნახოთ ის ქვები და დაზგა რა საშინელ, ნახევრად დანგრეულ სარდაფშია მიგდებული, სადაც წყალი შედის და ეს ყველაფერი იჟანგება, ზედ კიდევ ყუთები და რაღაც ნაგავი აყრია. ამ საკითხზე ვიყავით ახლა შეკრებილები და ვთხოვეთ კავშირს, რამე ნორმალური ფართი გამოგვიყავით-თქო, მოვიპოვებთ რაღაც გრანტებს, შეიძლება ჩვენ თვითონაც შესაწირი გავაკეთოთ ან დასახმარებლად გამოფენა მოვაწყოთ, შემოსული თანხით ოთახს გავარემონტებთ და დაზგასაც დავდგამთ. მხტვრებს ბიენალეებზე მონაწილეობა უნდათ. მთელს ამიერკავკასიაში ლითოგრაფიის დაზგა მარტო საქართველოშია და არანაირი პასუხისმგებლობა არ არსებობს, არანაირი სინანული.. უნდა ნახოთ და გადაუღოთ იქაურიბას ფოტო, ძალიან გთხოვთ, მიდით..

კი, აუცილებლად მივალ..
ნახეთ ერთი, რა დღეშია. მე არ მენახა და რომ გააღეს ოთახი და შევიხედე, სად იყო შენახული!! ათასგვარი ხარახურით, გადაყრილი ფორმებით, ყუთებით და რკინებით ამოვსებულ გრძელ ოთახში,  სადღაც კუთხეში დგას ეს დაზგა, რომელსაც, ალბათ, კიდევ ასი ყუთი ადგას ზემოდან. როგორ შეიძლება ეს!

მე რომ შევეკითხე მხატვართა კავშირის ხელმძღვანელს, დაზგა გადავარჩინეო ასე მითხრა!!
რა გადაარჩინა.. იმ კაცმა, ვინც დაიკავა ის ვაჟა-ფშაველა (იგულისხმება ვაჟა-ფშაველას გამზირზე არსებული ლითოგრაფიის სახელოსნოს ფართობი. მ.გ.), იმან დაიქირავა, თურმე, ამწე და ძლივს მოათრიეს ის დაზგა.

ახლა ჯართში არ ჩააბარონ!!
კი, ნამდვილად ჯართი ემუქრება.. და ძალიან დასანანია.. ლამისაა გული გამისკდეს  როცა მახსენდება, იქ რა ხდება.. აუცილებლად უნდა ამოძრავდეს ახალგაზრდობა!

აკადემიამ რომ გადმოიტანოს, არ შეიძლება?
რა ვიცი, აკადემიის საკუთრებაში არ წერია ეს დაზგა. ჯობია, ისე რომ გადაიტანოს.. მაგრამ იმდენად რთულია მისი კიბეზე ატანა!.. ჩვენ რომ გვაქვს იქ ოფორტის დაზგა, ის გაიძარცვა აკადემიაში რემონტის დროს. ნაწილი მოხსნეს მუშებმა და გადააგდეს აივნიდან..

მერე პატრონი არ იყო?
შაბათს თუ კვირას მოხდა ეს, კაციშვილი არ იყო აკადემიაში.. რემონტის ხელოსნებმა რაც კი რკინის პანელები ჰქონდათ მაგიდებს, ააძრეს და გადააგდეს, ისეთი ანარქია იყო იმ პერიოდში ... ეს კულტურის ნაწილია, როგორ შეიძლება ასე! ვიღაცამ ხომ უნდა მიხედოს ამას! იქ იმხელა არქივია ამონაბეჭდების, რომელიც  ასლან წიტაიშვილს ჰქონდა შენახული.. ქვები, რომლებიც ყრია, დაიმტვრა, მერე რაღა უნდა გადაარჩინო იმისგან. წარმოუდგენელია, კავშირის თავმჯდომერე ამბობს, გაარემონტეთ თქვენ თვითონ და მოიხმარეთო. ის რომ გარემონტდეს - სველი წერტილი გჭირდება, იქ თუ ვიღაც იმუშავებს, ყველა საშუალება, ყველა პირობა ხომ უნდა იყოს ამისთვის? ქვების სახეხი ადგილი გჭირდება, მაგიდები გჭირდება, განათება ... ამის გარემონტებას რამდენი უნდა, ერთი დაითვალონ ... იქნებ, სამინისტრომ ან არ ვიცი, ვიღაცამ, სხვა ადგილი გამოგვიყოს. ანდა მაგალითად, იქ, ქვევით, იმხელა საგამოფენო დარბაზი რომაა, ბოლოს და ბოლოს, შუაში დავდგამდი იმ დაზგას, როგორც არაჩვეულებრივ ნივთს ... დარბაზში მოეწყობოდა ლითოგრაფიის სახელოსნო - სამაგალითო იქნებოდა! მოიწვევდი უცხოელებს, ამიერკავკასიის ბიენალეებს ჩაატარებდი, ევროპიდანაც სიამოვნებით ჩამოვიდოდნენ. ერთ მბეჭდავს ჩამოვიყვანდით ბოლოს და ბოლოს, ან ვიღაცას ვასწავლიდით ბეჭდვას. მბეჭდავიც პრობლემაა უკვე..   მით უმეტეს, მანდ საერთოდ აღარ არის არაფერი. 

შემოქმედებითი მუშაობა მთლად ისეც არ არის, უცებ მოგინდეს, ან ვიღაცამ გითხრას და დაჯდე და დახატო. სულ მუშაობთ?
სულ რანაირად გამოვა? დილიდან თუ არ დაიწყე, ის დღე აუცილებლად გაგიცდება. დღის მეორე ნახევრიდან გრაფიკას ვერ მოასწრებ. ბოლოსკენ თუ ხარ მისული, შეიძლება  მეორე დღეს გააგრძელო, მაგრამ აი, ძირითადი მოტივი პირველ დღეს უნდა დამთავრდეს. თუ ეს ვერ მოასწარი, ჯობია, არ დაიწყო, იმიტომ, რომ მერე მთელი ღამე არ გაძინებს ამაზე ფიქრი, ნერვები გეშლება, თუ არ გამოგივიდა, საერთოდ ხომ ადამიანად აღარ ვარგიხარ და ჩხუბობ.. (იცინის) უნდა გაჩერდე, თავი შეიკავო.  რა თქმა უნდა, ასეთი დღეები ბევრი არ არის, ძირითადად, მაინც ვმუშაობ.

მონოტიპია სწრაფად მუშაობასაც ითხოვს, ხომ ასეა?
რა თქმა უნა, საღებავი არ უნდა გახმეს, მაგრამ მონოტიპია მთლად ზუსტი განმარტება არ არის ამ ნამუშევრების. ისინი რომ გაშრება, მეორე დღესაც  შეიძლება გაგრძელება.

აკვატინტას და ოფორტს რომ ამობეჭდავთ,  მერე გაგიგრძელებიათ ხოლმე მათზე მუშაობა?
აკვატინტა და ოფორტის მასალა არ უნდა შეიცვალოს, იმიტომ, რომ თუ იქ რაღაც სხვა შეიყვანე, ჩაერიე ტუშით თუ სხვა მასალით, ეს ისე უნდა გააკეთო, რომ არც კი დაემჩნეს. ვთქვათ, რაღაც ერთი წერტილი გაგიფუჭდა და ის გინდა შეასწორო.. იმავე საღებავითაც შეიძლება შესწორება, ან გამხსნელით და არ დაეტყობა, მაგრამ ეს მაინც არ არის სრულყოფილი. თუმცა, მოდაში შემოვიდა შეღებილი გრაფიკა, სადაც ხელით ჩარევა ხდება  ხშირ შემთხვევაში, ძველ კლასიკურ გრავიურებშიც არის აკვარელით შეფერადებული ადგილები. იმიტომ, რომ ისინი ფოტოს მოვალეობასაც ასრულებდნენ წინათ. (ილ. 32-35)

ქსილოგრაფიაში მუშაობდით?
არა, არა, ხომ გითხარით, ძალიან მკაცრ ხაზებს, ზუსტად გამოხაზულს, რომლებიც უცბად მიღებულ ხაზთან არ არის დაკავშირებული - აი, ასეთ ტექნიკას ვერ ვიტან. ამიტომ არა მაქვს ლინოგრავიურაში არაფერი გაკეთებული და არც ქსილოგრაფიაში. იმიტომ, რომ ისინი ემოციასთან არაა დაკავშირებული, იქ ყველა ხაზი აბსოლუტურად გათვლილი და განსაზღვრული უნდა იყოს,  ისე, მაგალითად, როგორც ლადო ქუთათელაძესთანაა - იქ რომ ერთი ზედმეტი ხაზი გაქცეოდა სადმე ნამუშევარი გადასაგდები გახდებოდა...  ის უფრო რაციონალური მხატვრობაა.

როგორია თქვენთვის იდეალური პირობები სამუშაოდ?
აი, ეს, რაც აქ მაქვს!  ჩემთვის არ აქვს არსებითი მნიშვნელობა, იქნება ეს სოფელში, თუ ქალაქში, ოღონდ მქონდეს ცოტა დიდი ფართი, კარგი მაგიდა და, რა თქმა უნდა, მასალა - ესაა ჩემთვის იდეალური გარემო. მაშინ ვისვენებ ძალიან კარგად. ჩემთვის სატანჯველია, მაგალითად, როდესაც მაიძულებენ სადღაც დასასვენებლად წასვლას. ორი დღის მერე მეწყება ნერვიულობა. დიდი ხნით არ უნდა ვიყო მოწყვეტილი ჩემს საქმეს.

ვიცი, რომ ლამის სტუდენტობიდან დაიწყეთ გამოფენებში მონაწილეობა...
დიახ, 1967 წლიდან. პირველად ჯგუფურ გამოფენებში ვღებულობდი მონაწილეობას, მერე 1980 წელს, ქუთაისში მქონდა პერსონალური. 2002-ში მქონდა ცისფერ გალერეაში დიდი გამოფენა, მერე პატარ-პატარა გამოფენები მქონდა სადღაც კაფეებში, მხატვართა კავშირში მქონდა კიდევ ერთი გამოფენა.

ნამუშევრები გაგიყიდიათ?
რა თქმა უნდა. იმდენი ნამუშევარი მაქვს ასე გადაყრილი, ახლა მე ვნანობ, ამას რატომ ვაკეთებდი,  მაგრამ ისეთი გაჭირვება იყო..

გაჩუქება თუ გიყვრდათ?
გაჩუქებული მაქვს იმდენი, რომ შეიძლება ერთი გამოფენა გაკეთდეს.

დაუშვათ, მიხვედით და თქვენი ნამუშევარი ისეთ მდგომარეობაში ნახეთ, რომ არ მოგეწონათ..
მეტს აღარ მივცემ. იმას რაღა ეშველება, ის უკვე გაფუჭებულია. ქაღალდი ვერ იტანს უშუშობას, ზოგიერთს ჩუქნი ამონაბეჭდს და ჭიკარტებით აკრავს კედელზე. პლაკატი ჰგონია ... არ უფრთხილდება იმას, რომ მას წესიერად ჩასმა სჭირდება შუშაში, რომ ჰაერი არ შეუვიდეს გვერდებიდან. 

ვიცი, რომ თქვენ წლების მანძილზე ასწავლით სამხატვრო აკადემიაში თქვენს ხელში, ალბათ, ბევრმა ძალიან ნიჭიერმა მხატვარმა გაირა, განსაკუთრებულად ვის გამოარჩევდით თქვენს მოწაფეებში?
ბევრი კარგი მოწაფე მყავდა. აი, მაგალითად, დათო მონავარდისაშვილი ჩემი მოწაფეა, რაც ძალიან მსიმოვნებს, კარგი და ნიჭიერი ბიჭია. დიდხანს ვასწავლიდი სამრეწველო გრაფიკის კათედრაზე და, სხვათა შორის, ჩამოწერილიც მაქვს ის სტუდენტები, ვისაც ვასწავლიდი: სოფიკო კაპანაძე, ტატა ბაქრაძე,  კიდევ სხვები, ბევრნი არიან...

ახლა თუ გყავთ კარგი, გამორჩეული სტუდენტები?
მყავს, როგორ არა, შიგადაშიგ გამოჩნდებიან ხოლმე კარგი ბავშვები, მაგრამ ამჟამად ხელმძღვანელის სტატუსი არა მაქვს. მყავს მეორე კურსი, სხვათა შორის, ძალიან საპასუხისმგებლო კურსია ... ეს ის პერიოდია, როდესაც შენ ფეხი უნდა წამოადგმევინო სტუდენტს, მთლად ახალი შემოსული არ არის, მაგრამ  რაღაც ნაბიჯი უნდა გადადგას და ამაში უნდა დაეხმარო.