XX ს-ის სამოცდაათიანი-ოთხმოციანი წლები საყურადღებო მოვლენებით აღბეჭდილი პერიოდია ქართულ არქიტექტურაში. დროის აღნიშნული მონაკვეთში თვალსაჩინო ცვლილებები მოხდა არქიტექტორთა შემოქმედებით ცხოვრებაში, არქიტექტურულ-ქალაქმშენებლობით აზროვნებაში. ეს სიახლეები მეტ-ნაკლები ხარისხით აშკარად გამოიკვეთა როგორც მასობრივ, ასევე, ინდივიდუალურ მშენებლობაში, თანდათან ჩამოყალიბდა, როგორც გარკვეული მახასიათებელი შეცვლილი საზოგადოებრივი მოთხოვნილების და გემოვნებისა. იმავდროულად, აღნიშნულ პერიოდში ჯერ კიდევ შესამჩნევია წინა ათწლეულის კვალი, რადგან მრავალი იმ დროს დაპროექტებული ნაგებობა, გახანგრძლივებული სამშენებლო პროცესის გამო, სწორედ განსახილველ პერიოდში დასრულდა. მრავალი გრძელვადიანი ქალაქთმშენებლობითი პროექტის რეალიზება სწორედ სამოცდაათიან-ოთხმოციან წლებში მიმდინარეობდა.

(ნაწყვეტი სტატიიდან „სივრცის ნაკეცები - თბილისური   მოდერნიზმი და ავანგარდი“)

1919 წელს ტფილისში გამოდის წიგნი, მიძღვნილი სოფია მელნიკოვასადმი, მსახიობი ქალისადმი, რომელიც, თურმე, არაჩვეულებრივად კითხულობდა ზაუმის პოეზიას. წიგნი  გამოსცა ცნობილმა ტფილისურმა ავანგარდულმა ჯგუფმა „41°„ და ფანტასტიკურმა სამიკიტნომ ილია ზდანევიჩის ინიციატივით.

სწორედ ამ წიგნმა გამოააშკარავა ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი თავისებურება, დამახასიათებელი მე-20 საუკუნის დასაწყისის ქართულ/ტფილისური ავანგარდისათვის. ესაა მისი მრავალ-დისკურსიულობა.

(ატრიბუციის საფუძველზე, I ნაწილი)

საქართველოს თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის სახელმწიფო მუზეუმში სახვითი ხელოვნების ფონდის ხელმძღვანელად 37 წლის განმავლობაში მუშაობის პერიოდში მომიწია მრავალი ნამუშევრის გამოვლენა-ატრიბუცია. უშუალო შეხება მქონდა 300-ზე მეტი დასახელების ავტორის ვიზუალურ მასალასთან, რომლის სისტემატიზაციაში მოყვანის საშუალება მომეცა ფონდი „ღია საზოგადოების“ დახმარებით (2000 წ.).

ქართული ხელოვნების უდიდესმა ისტორიულმა ტრადიციამ, ქართულმა სულმა, ქართველი ხალხის  თეატრალურმა ბუნებამ  განაპირობა ქართული თეატრალურ-დეკორაციული ხელოვნების თავისებური, თვითმყოფადი სახე.  ქართული სცენოგრაფია, მხატვრულ-სტილისტური თვალსაზრისით, ყოველთვის იდგა ჩვენი ხელოვნების ავანგარდში. მისი განუმეორებელი ხასიათი თვით საქართველოს გეოპოლიტიკურმა მდგომარეობამ განსაზღვრა: ერთი მხრივ, ემოციური, დეკორატიული აღმოსავლური გარემო, მეორე მხრივ კი, რაცოინალური, მუდამ პროგრესირებადი, ცვალებადი, ახალი მხატვრული ფორმის ძიებისაკენ მიმართული, ლაკონიური დასავლური სამყარო.

„სამუზეუმო კვარტალი“ თბილისში მდებარეობს რუსთაველის პროსპექტსა, ა. ფურცელაძის, ლ. გუდიაშვილის ქუჩების და ლ. გუდიაშვილის შესახვევს შორის (რუსთაველის პროსპექტი, № 3). ამჟამად აქ განლაგებულია საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ს. ჯანაშიას სახელობის სახელმწიფო მუზეუმის კორპუსები.

ისტორიულ-არქიტექტურული კვლევის საგანს წარმოადგენს აღნიშნული კვარტალის, კერძოდ, საქართველოს ეროვნული მუზეუმის ს. ჯანაშიას სახელობის სახელმწიფო მუზეუმის საგამოფენო და არქეოლოგია-გეოლოგიის კორპუსების შენობა-ნაგებობების ისტორია და არქიტექტურის განვითარება დაწყებული XIX საუკუნის 40-იანი წლებიდან.

ქართულ ქალაქთმშენებლობაში 1960-70 წლები მისი განვითარების საყურადღებო ეტაპია. ამ პერიოდში მიმდინარეობდა ქალაქების ინტენსიური ზრდა და მათ განვითარებაში მრავალი სიახლე გაჩნდა. ამ პროცესების გააზრება და კრიტიკული შესწავლა დღეს უკვე გადაუდებელ ამოცანად ისახება.

ირინე აბესაძე
საქართველოს შოთა რუსთაველის თეატრის და კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტი

2014 წლის ნოემბრის ბოლოს, გ. ჩუბინაშვილის სახ. ქართული ხელოვნების ისტორიისა და ძეგლთა დაცვის კვლევითი ცენტრის საგამოფენო დარბაზში ჩვენი ცნობილი ფერმწერის, მოქანდაკის, დაზგური და წიგნის გრაფიკის, ასევე პლაკატის ოსტატის დავით გაბაშვილის (1924-1995) ნამუშევრები იქნა წარმოდგენილი. თუმცა ხელოვანის დაბადებიდან 100 წლის შესრულების გამო გამართული ეს ჩვენება არ მოიცავდა - და ვერც დაიტევდა! - მის მთელ დანატოვარს, მან, ვგონებ, ყველა მნახველს შეაგრძნობინა მხატვრის შემოქმედებითი მრავალფეროვნებაც, ოსტატობის დონეცა და შექმნილის მნიშვნელოვნებაც.