ჩვენი სტუმრობა ბატონ ოთარ ჯაფარიძესთან  ერთი წლის წინ, 2014  წლის 11 აპრილს შედგა. ბუნებრივია წინასწარ დავურეკე და შევთანხმდით, მეორე დღეს ვესტუმრებოდი ჩემს კოლეგასთან, თამარ ბელაშვილთან ერთად.

დიდი ხნის წინ მქონდა ჩაფიქრებული მასთან მისვლა, რადგან ვინც კი სამხატვრო წრესთანაა დაკავშირებული, ყველასთვის ცნობილია, რომ ბ-ნი ოთარი თბილისის სამხატვრო აკადემიის მემატიანეა, სტუდენტობიდან მოყოლებული კარგად იცნობდა ამ სასწავლებელში მიმდინარე პროცესებს, 1960 წლიდან ფერწერის ფაკულტეტის პედაგოგი იყო, ხოლო 1968 წლიდან მოყოლებული, 15 წლის მანძილზე აკადემიის პრორექტორად მუშაობდა. ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე რთული და აქტიური წლები სამხატვრო აკადემიის ცხოვრებაში. გარდა აკადემიისა მისი ოჯახი მხატვართა „მინი სამყაროს წარმოადგენდა“. იგი გახლდათ ბ-ნი უჩა ჯაფარიძის ძმისშვილი და მამა და ბიძაც (გრიგოლ და ლადო ჯაფარიძეები) ცნობილი მხატვრები იყვნენ. მათ სახელს უკავშირდება შოთა რუსთაველის პორტრეტის ახლებური პროტოტიპის შექმნა, რომელიც ფართო საზოგადოებისთვის 1912 წელს, გრ. დიასამიძის მიერ გამოცემულ გაზეთ „თემში“ დაიბეჭდა პირველად და იმავე წელს პაოლო იაშვილის მიერ გამოცემულ ჟურნალ „ოქროს ვარძის“ პირველ ნომერში გამოქვეყნდა. 1940-იან წლებში კი ეს პორტრეტი   ტირაჟირებული ღია ბარათების სახით გავრცელდა  და   საყოველთაო აღიარება მოიპოვა.

ბუნებრივია, ასეთ ოჯახში აღზრდილი ადამიანი უამრავი ინფორმაციის მატარებელი და შემნახავია. ყოველივე ამას ემატება ბ-ნი ოთარის საოცარი კეთილშობილება, თავმდაბლობა და უაღრესად დიდი სითბო და სიყვარული ზოგად  და განსაკუთრებით კი ახალგაზრდების მიმართ. მისი პიროვნული ღირსებების გამო არ მოიძებნება ადამიანი, რომელიც ოდესმე რაიმე წყენას გაიხსენებდა მისგან.

წელს კი, 29 ოქტომბერს, ბ-ნი ოთარი 95 წლის გახდა. მინდა ვუსურვო მას ჯანმრთელობა, დიდხანს სიცოცხლე და ყოველივე სიკეთე იმ თავის დიდ და ლამაზ ოჯახთან ერთად, რომელთა მზრუნველ გარემოშიც ატარებს თავის ყოველდღიური ყოფა-ცხოვრებას.

ოთარ ჯაფარიძე. დ.1920.29.10, ოჩამჩირე (მამა - გრიგოლ ჯაფარიძე, დედა - ნადია ჩიკვაიძე)

ფერმწერი.

საქართველოს დამსახურებული მხატვარი (1969).

დაჯილდოვებულია რამდენიმე მედლით და ღირსების ორდენით.

1939-46 წწ.-ში სწავლობდა თსსა ფერწერის ფაკულტეტზე.

1947-50 წწ.-ში თსსა ასპირანტურაში.

პედაგოგები: კ. გრძელიშვილი, კ. სანაძე, უ. ჯაფარიძე

1953 წლიდან მონაწილეობს გამოფენებში.

1958 წლიდან არის საქართველის მხატვართა კავშირის წევრი.

1947-60 წლებში მუშაობდა პედაგოგად იაკობ ნიკოლაძის სახელობის სამხატვრო სასწავლებელში.

1960 წლიდან მუშაობდა თსსა-ში. იყო ფერწერის კათედრის პროფესორი.

1968-1983 წწ.-ში იყო თსსა პრორექტორი სასწავლო დარგში.

1988 წლიდან უჩა ჯაფარიძის სახლ-მუზეუმის დაარსების დღიდან შეთავსებით იყო ამ მუზეუმის ხელმძღვანელი.

იყო საქართველოს მხატვართა კავშირის გამგეობის წევრი, დაჯილდოებულია მედლით „შრომითი მამაცობისათვის“ (1946).

„კონცერტი“ (1948-51), „მთის საძოვრებზე“ (1951), „პეიზაჟი“ (1951, 1953), „რაჭის სოფელი“ (1996), სერია - „საქართველოს არქიტექტურული ძეგლები“ (1980-იანი წწ.)

რესპუბლიკური (თბილისი, 1953), „ქართული საბჭოთა ხელოვნება“ (ხარკოვი, 1956), „საქართველოს სახვითი ხელოვნება“ (მოსკოვი, 1958), ქართული სახვითი ხელოვნების საიუბილეო გამოფენა (თბილისი, 1961), საქართველოს კულტურის სამინისტროს ორგანიზებული მოძრავი გამოფენა (1961-62), თსსა პედაგოგების გამოფენა (თბილისი, 1997)

ონისა და ბორჯომის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში, საქართველოს ეროვნული მუზეუმი - დიმიტრი შევარდნაძის სახელობის ეროვნულ გალერეაში, რუსეთი - აღმოსავლეთის ხალხთა ხელოვნების მუზეუმში (მოსკოვი), საქართველოსა და ინგლისის კერძო კოლექციებში.

«Художники народов СССР». Изд, «Искусство», М., 1972

В. Беридзе, Н. Езерская. Искусство советской Грузии. 1921-1970. М., 1975

ვინ ვინაა თანამედროვე ქართულ ხელოვნებაში. თბ., 2000

https://ka.wikipedia.org/wiki/ოთარ_ჯაფარიძე_(ფერმწერი)

https://www.facebook.com/o.jafaridze/posts/899849416738968

ჩემი ოჯახის მხატვრობით დაინტერესება, ძირითადად, დაიწყო მამაჩემის და მისი ტყუპისცალი ძმისგან, მათ ჰქონდათ ინტერესი, შეიძლება გენებშიც იყო, მაგრამ ბაბუაჩემს არ ჰქონია არანაირი მისწრაფება ხელოვნების მიმართ, იყო მასწავლებელი და როდესაც მამა და ბიძა წამოიზარდნენ, ქუთაისში წამოიყვანეს სასწავლებლად. ონში იყო მხოლოდ დაწყებითი სასწავლებელი, სადაც ბაბუაჩემი მუშაობდა, ქუთაისში კი იყო კლასიკური გიმნაზია და ახალგახსნილი ეგრეთ წოდებული რეალური სასწავლებელი. აი, ამ რეალურ სასწავლებელში მიაბარეს მამა და ბიძა. აქ ნაკლები ყურადღება ექცეოდა ბერძნულ, ლათინურ ენებს და როგორც ჩვენებისგან ვიცი, ძალიან კარგად ჰქონდათ დაყენებული ხატვის სწავლების საქმე. ჰქონდათ ხატვის მშვენიერი სამუშაო აუდიტორია, ჰქონდათ კლასიკური ქანდაკებების ასლები,  ხოლო პედაგოგი იყო ვასილ კროტკოვი, რომელსაც ახალი დამთავრებული ჰქონდა მოსკოვის სამხატვრო სასწავლებელი და ქუთაისში ჩამოვიდა. მან შენიშნა მამაჩემისა და ბიძაჩემის მხატვრობისადმი ინტერესი და განსაკუთრებულ ყურადრებას აქცევდა მათ. სწორედ აქ გაიარეს დაწყებითი სკოლა  ხატვის მხრივ, შემდეგ წავიდნენ სასწავლებლად მოსკოვის უნივერსიტეტში, სადაც ქართული ლიტერატურის შესახებ  კითხულობდა ლექციებს პროფესორი ალექსანდრე ხახანაშვილი, ძმებთან  მას ძალიან ახლო ურთიერთობა ჰქონდა. არ ვიცი როგორ მოხდა, მაგრამ ამ პერიოდშივე გაუჩნდათ მათ ინტერესი, გაეკეთებინათ შოთა რუსთაველის არატრადიციული, განსხვავებული პორტრეტი, რადგან თვლიდნენ, რომ პოეტის ის გამოსახულება, რომელიც აქამდე იყო მიღებული, ვერ გამოხატავდა იმ განწყობას, რომელსაც ქმნის რუსთაველის „ვეფხისტყაოსანი“. და მათ, 1912 წელს, თავისი ინტერპრეტაციით დახატეს ახალი  ტიპაჟი, რომელიც პირველად დაიბეჭდა  ჟურნალის - „ოქროს ვერძის“ ყდაზე და საკმაოდ დიდი გამოხმაურება პოვა, რადგან საზოგადოების დიდმა ნაწილმა ჩათვალა, რომ მათ მიერ შემოთავაზებული პოეტის სახის ინტერპრეტაცია იყო უფრო სწორი, ვინემ აქამდე არსებული. აი, აქედან დაიწყო ჩვენს გვარში, ყოველ შემთხვევაში, ჩვენს შტოში დაინტერესება ხელოვნებით. უჩა ჯაფარიძე, მამაჩემზე და ბიძაჩემზე 19 წლით უმცროსი, ნაბოლარა ძმა იყო. ჩემსა და უჩას შორის მხოლოდ  14 წელი იყო სხვაობა. ანუ, ჩვენს შორის უფრო ნაკლები ასაკი იყო, ვინემ ძმებს შორის.
უჩა დაიბადა ამ დაინტერესების არეალში, სადაც ხატავდნენ, ჩანახატებს აკეთებდნენ და უჩამაც ბავშვობიდანვე დაიწყო ხატვა. ძმებმა შენიშნეს მისი განსაკუთრებული მისწრაფება ხატვისადმი და ყოველ მხრივ უწყობდნენ ხელს. სკოლის დამთავრებამდე ჩამოიყვანეს თბილისში და ეხლა რომ 53 სკოლაა, იმ შენობაში იყო ჰუმანიტარული ტექნიკუმი, რომელშიც იგი მიაბარეს და პარალელურად დააწყებინეს სიარული მოსე თოიძის სამხატვრო სტუდიაში. ხატვას თვითონ მოსე ასწავლიდა, ასევე, ბაშინჯაღიანი, ირაკლი თოიძე და აი, აქ გადადგა მან პირველი ნაბიჯები მხატვრობაში. შემდეგ, 1929 თუ 1930 წელს ჩააბარა სამხატვრო აკადემიაში, გახდა აკადემიის სტუდენტი, მაგრამ იმავე წელს მამა გარდაეცვალა. ბაბუაჩემი მოულოდნელად, ფილტვების ანთებით გარდაიცვალა, ბებია დარჩა მარტო და უჩა იძულებული იყო ონში დაბრუნებულიყო და სამი წელი ონის სკოლაში ესწავლებინა ხატვა. 1927-ში ჩემმა მშობლებმა დედაც და უჩაც თბილისში გადმოიყვანეს, ის ისევ ჩაირიცხა აკადემიაში, რომელიც სამ წელიწადში დაამთავრა. შემდეგ მხატვრობის ეს ტრადიცია გააგრძელა მამას ტყუპისცალის, ლადოს ვაჟმა - გივიმ. იგი გრაფიკის განყოფილებაზე სწავლობდა, იოსებ შარლემანის ხელმძღვანელობით. დაამთავრა აკადემია, იყო ოფორტის სახელოსნოს განმგებელი აკადემიაში, მაგრამ 1941 წელს, როცა მეორე მსოფლიო ომი დაიწყო, მობილიზაცია გამოცხადდა - 12 საათზე  გადმოიცა ინფორმაცია ომის შესახებ და ჩემს ბიძაშვილ გივის გამოძახება უკვე ჰქონდა მიღებული. მეორე დღესვე, 23 რიცხვში წაიყვანეს და დაიღუპა... ამის შემდეგ უკვე მოვიდა ჩემი რიგი. მე პირველ სკოლაში ვსწავლობდი და ვხატავდი ისე, როგორც ბავშვები ხატავენ. ხატვის ძალიან კარგი მასწავლებლები გვყავდა, გვასწავლიდნენ: ლადო ბაგრატიონი, კოტე გრძელიშვილი. საღამოობით დავდიოდი ხატვის წრეზე. ჩემ დროს, ბიბლიოთეკის გამგე, აქტიური ქალბატონი ლანა მახარაძე იყო,  კოტე მახარაძის დედა, რომელმაც, ალბათ, გაიგო რომ მე ვხატავდი. შოთა რუსთაველის საიუბილეო დღეები იყო და მთხოვა შოთა რუსთაველის პორტრეტის დახატვა. შემდეგ პუშკინის საიუბილეო დღეები იყო და პუშკინის პორტრეტის შექმნა დამავალა და აი, აქედან ჩავები  მხატვრობაში.
მაშინ, აკადემიის შენობაში სამხატვრო სასწავლებელიც იყო და საღამოობით ვასილი შებუევი ასწავლიდა ხატვას. მასთან დავიწყე სიარული და პირველი გაკვეთილები იქ მივიღე. სკოლა 1939 წელს დავამთავრე, ჩავაბარე აკადემიაში, ჩავირიცხე და ომი რომ დაიწყო, ერთი წელი გამიცდა. აკადემიიდან გადავედი უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტზე, დაუსწრებელ განყოფილებაზე, ხელოვნების ისტორიის სპეციალობით, მაგრამ, ფაქტობრივად, იქ ხელოვნების ისტორიიდან ვერაფერს გვაწვდიდნენ, ჩვეულებრივი ისტორიის ფაკულტეტი იყო და 1943 წელს კვლავ აკადემიაში დავბრუნდი.
მე რომ ჩავაბარე, მაშინ აკადემიის რექტორი სილოვან კაკაბაძე იყო, სასწავლო ნაწილის მოადგილე  კი - დავით კაკაბაძე. 1942-ში თუ 1943-ის დასაწყისში სილოვანი  გაანთავისუფლეს და უჩა დანიშნეს რექტორად. პრორექტორი იყო სამსონ ნადარეიშვილი.
ძალიან მნიშვნელოვანია ის, რომ პირველ კურსზე ხატვას გვასწავლიდა ვასილ კროტკოვი, რომლის შესახებაც უკვე გითხარით, რომ მამას და ბიძას ასწავლიდა ქუთაისში. კროტკოვი უკვე თბილისში იყო გადმოსული და  აკადემიაში პირველ კურსზე მასწავლიდა. მე წაკითხული მქონდა, რომ ლენინგრადის სამხატვრო აკადემიაში იყო ზუსტად ის მოთხოვნები, რაც დაგვავალა ჩვენ კროტკოვმა, ეს კი შემდგომში გამოიხატებოდა: მოცემულობის შესრულების შემდეგ სტუდენტებს ევალებოდათ, ზეპირად გაეკეთებინათ დახატული ნახატი. პირველ კურსზე ჩვენ თაბაშირის თავს ვხატავდით და პედაგოგი გვეუბნებოდა: - არ გადმოხატოთ პირდაპირ, არამედ გაიაზრეთ რასაც აკეთებთ, რადგან მერე მე ამას გადავაფარებ ნაჭერს და თქვენ ზეპირად უნდა გააკეთოთო. თავიდან ძალიან გაგვიჭირდა, მაგრამ მალე სრულიად თავისუფლად ვახერხებდით ზეპირად, ნახატის თითქმის ისეთივე დონეზე გაკეთებას, როგორც ნატურიდან გვქონდა შესრულებული.
მაშინ აკადემიაში ფერწერის და გრაფიკის განყოფილების ორი კურსი  ერთად მუშაობდა. მხოლოდ მესამე კურსიდან იწყებოდა გრაფიკის სპეციალური სწავლება და ამას იმიტომ ვამბობ, რომ  ჯგუფი საკმაოდ დიდი იყო. ჩემთან ერთად სწავლობდა ეთერ ანდრონიკაშვილი,  დავით კაკაბაძის მეუღლე, ჩემს კურსზე იყო, ასევე, გოგი როინიშვილი, ძალიან ძლიერი ჯგუფი გვქონდა. გრაფიკოსებთან ერთად ვხატავდით და ისინი მესამე კურსიდან უკვე გადადიოდნენ გრაფიკის სპეციალობაზე. ფერწერას პირველ კურსზე გვასწავლიდა კოტე გრძელიშვილი, ერთი პერიოდი - კორნელი სანაძე. როდესაც,  1943 წელს, აკადემიაში დავბრუნდი, აკადემია გადავიდა სახელოსნოებში მუშაობის სისტემაზე, მანამდე ასე არ იყო. მანამდე ყველა კურსს ჰყავდა თავისი პროფესორი და შემდეგ კურსზე გადასვლისას უკვე სხვა პედაგოგთან ხვდებოდა, ანუ ხუთი წლის განმავლობაში ხუთი პედაგოგი იცვლებოდა. ახალი სისტემით, როგორც იყო სხვა უმაღლეს სასწავლებლებში, მესამე კურსიდან იწყებოდა სახელოსნოების სისტემა. თავდაპირველად სამი სახელოსნო იყო: მოსე თოიძის, აპოლონ ქუთათელაძის და უჩასი. მე მესამე კურსიდან უჩას სახელოსნოში ვმუშაობდი. თვითონ უჩა იყო ჩემი პედაგოგი, ხილო მისი ასისტენტი - გიორგი (ჟორა) ჯაში.
აკადემიაში იმ დროს ძალიან შინაურული, ოჯახური ატმოსფერო სუფევდა. ძირითადი ფაკულტეტების - ფერწერის, გრაფიკის და ქანდაკების გარდა, იყო არქიტექტურის, გამოყენებითი ხელოვნებიდან - მხოლოდ კერამიკის განყოფილება, მაგრამ არა ყველა კურსი, არამედ აქ სამ-ოთხ წელიწადში ხდებოდა მიღება. სულ, დაახლოებით, ასი სტუდენტი თუ იქნებოდა და ამიტომ, დიდი უმაღლესი სასწავლებლისგან განსხვავებით, იყო ძალიან ოჯახური, შინაურული, თბილი განწყობა, მუშაობა კი - ძალიან ძლიერი.
მე ძალიან გვიან დავიწყე მომზადება და ამიტომ მიწევდა კიდევ უფრო ინტენსიური მუშაობა. ჩემ ჯგუფთან ერთად ვხატავდი და თავისუფალ დროს ხატვაზე დავდიოდი სხვა ჯგუფებთანაც. დილიდან რომ გავიდოდი სახლიდან, 10-11 საათამდე არ ვბრუნდებოდი. უფრო სწორად, მოვდიოდი ცოტა ხნით, ახლოს ვცხოვრობდი, შევირბენდი შინ, რამეს შევჭამდი და გავრბოდი  ისევ. მთელი დღის განმავლობაში ვმუშაობდით. შემდეგში უკვე ამის საშუალება აღარა გვქონდა და აკადემიაში მოვახერხე, რომ შემეძინა ის აუცილებელი ჩვევები, რაც საჭიროა პროფესიონალი მხატვრისთვის. (ილ. 2)

კორნელი სანაძე, გარდა იმისა, რომ იყო ჩემი პედაგოგი, იყო ჩემი მეზობელიც, ჩვენს სახლში ცხოვრობდა. 1939 წელს, აკადემიაში რომ დავდიოდი,  კორნელი უკვე აქ იყო. მასთან საკმაოდ ახლო ურთიერთობა მქონდა, რომელიც არ განისაზღვრებოდა მხოლოდ აკადემიის პედაგოგობით. ხშირად ვიყავი მის სახელოსნოში, ძალიან საინტერესო პიროვნება იყო, უაღრესად  ნიჭიერი კაცი, უდიდესი ენერგიის პატრონი. არ ვიცი, თქვენ გაქვთ თუ არა ნანახი - მონოტიპიების სერია ჰქონდა უამრავი... გარდა იმისა, რომ ტილოზე, ზეთის ფერებით აკეთებდა ნამუშევრებს, მონოტიპიებსაც ქმნიდა...
როგორც გითხარით, მეგობრული დამოკიდებულება სტუდენტებსა და პედაგოგებს შორის არა მხოლოდ მაშინ, სწავლების პერიოდში, არამედ შემდეგაც გაგრძელდა და სულ სხვაგვარი იყო, ვიდრე იმ დროის სხვა უმაღლეს სასწავლებლებში, სადაც ლექციას კითხულობს პროფესორი და არის ასამდე, ზოგჯერ უფრო მეტი სტუდენტი და ლექტორს სტუდენტთად პირადად შეხება თითქმის არა აქვს. უკეთეს შემთხვევაში, პედაგოგი შეიძლება გამოცდაზე შეხვდეს სტუდენტს და შეიძლება გამოცდაც კი მისმა ასისტენტმა ჩაიბაროს. აკადემიაში იყო უშუალოდ შეხება სტუდენტთან და ეს თვითონ ხატვის სპეციფიკიდან გამომდინერეობდა, მაგრამ სიახლოვეს კიდევ უფრო ის აძლიერებდა, რომ სტუდენტთა რიცხვი ძალზე მცირერიცხოვანი იყო. მაშინ, რაკი კავკასიაში უმაღლესი სამხატვრო სასწავლებლები არ არსებობდა, თბილისის აკადემიაში ბევრი იყო აზერბაიჯანელი და სომეხი ეროვნების ახლგაზრდა, რომლებიც აქ, თბილისში იღებდნენ უმაღლეს სამხატვრო განათლებას და მათთან ჩვენ გვქონდა ძალიან მჭიდრო, უშუალო კავშირი. მუშაობის შესახებ უკვე გითხარით და მე არ ვიყავი გამონაკლისი - სხვა ჩემი მეგობრებიც დამატებითი ცხრილით მუშაობდნენ, რადგან ძალიან კარგი სამუშაო განწყობა იყო.
აკადემიის დამთავრების შემდეგ, იქვე, ასპირანტურაც იყო.  წეღან გითხარით, რომ ცოტა ხნით  უნივერსიტეტში გადავედი, სადაც ხელოვნების ისტორიის სპეციალობით ვიყავი  დაკავებული, მაგრამ, ფაქტობრივად, ხელოვნების ისტორია არ გვიტარდებოდა, ჩვენ  კურსს კი, მე რომ აკადემიიდან წამოვედი, ვახტანგ ბერიძე უკითხავდა მსოფლიო ხელოვნების ისტორიას და ბ-ნი ვახტანგის ლექციებზე სპეციალურად მივდიოდი მისი თანხმობით. ბ-ნი ვახტანგი ძალიან კმაყოფილი იყო ჩემი დაინტერესებით და მეოთხე თუ მეხუთე კურსზე შემომთავაზა, აკადემიას რომ დავამთავრებდი, ხელოვნების ისტორიის ინსტიტუტში გამეგრძელებინა მუშაობა, რადგან დაინტერესებული იყო, რომ მხატვრები, რომლებსაც გავლილი ჰქონდათ მხატვრობის პროფესიონალური სკოლა, ერთდროულად  ისტორიკოსები ან ხელოვნების ისტორიკოსები გამხდარიყვნენ. შემომთავაზა, რომ ასპირანტურაში ჩამებარებინა,  მაგრამ როცა დავამთავრე,  ფერმწერის ფაკულტეტს მისცეს ასპირანტურის ორი ადგილი და უჩამ  იქ მირჩია ჩაბარება. მოვხვდი ასპირანტურაში  და სამი წელი ვიყავი აკადემიის ასპირანტი. ამ პერიოდში მუსიკამ გამიტაცა და გადავწყვიტე, ეს ჩემი გატაცება ფერწერაში გადმომეცა და ჩემს ცხოვრებაში ერთადერთი დიდი ზომის ტილო „კონცერტი“ გავაკეთე. ასპირასნტურა რომ დავამთავრე, რექტორი უკვე მამია დუდუჩავა იყო. მამია დუდუჩავამ მუშაობის დაწყება შემომთავაზა ლაბორანტად, მაგრამ მე უარი ვუთხარი, რადგან ასპირანტურაში სწავლის პერიოდში კოტე კიკნაძემ, რომელიც იყო სამხატვრო სასწავლებლის დირექტორი, შემომთავაზა, პერალელურად დამეწყო პედაგოგად მუშაობა სამხატვრო სასწავლებელში. თან აღმოჩნდა, რომ მე, როგორც ასპირანტს, მეკუთვნოდა პედაგოგიური პრაქტიკის გავლა და, საბოლოოდ, იაკობ ნიკოლაძის სახელობის სასწავლებელში გადავწყვიტე მუშაობა. ჩემი პირველი სტუდენტები იყვნენ: თენგიზ სამსონაძე, ნოდარ აბრამიშვილი, მორდეხ ჯანაშვილი, მერე ისრაელში წავიდა და თავისი ცხოვრება რომში დაამთავრა - იქ გადავიდა და გარდაიცვალა. იყო, ასევე, ოთარ გაგნიძე, რომელმაც შემდეგ კერამიკა დაამთავრა და იყო კონაკოვის ქარხნის მთავარი მხატვარი - აი, ესენი იყვნენ ჩემი პირველი სტუდენტები. მე გადავწყვიტე, რომ აკადემიაში ლაბორანტად ყოფნას, მითუმეტეს მამია დუდუჩავას პერიოდში, როცა თავისუფლება ძალიან შეზღუდული იყო - ცხვირს ვერ გამოყოფდი იქიდან, შეხვიდოდი ცხრა საათზე და ვეღარ გამოხვიდოდი, გადავწყვიტყე, დავრჩენილიყავი სამხატვრო სასწავლებლის პედაგოგად, სადაც მეტი თავისუფლება მქონდა და იქ 1960 წლამდე დავყავი. 1959-წლიდან აკადემიის რექტორი გახდა ბატონი აპოლონი. მან ჩაატარა უზარმაზარი მუშაობა იმასთან დაკავშირებით, რომ ამ წლებში არსებული ტენდენციის, - რომელიც ითვალისწინებდა სამხატვრო აკადემიის გაერთიანებას უმაღლეს სახელოვნებო სასწავლებლებთან: კონსერვატორიასთან და თეატრალურ ინსტიტუტთან და მის ერთ-ერთ ფაკულტეტად გადაქცევას   - საწინააღმდეგოდ დაიწყო აკადემიის ფუნქციების გაზრდა: ჩამოაყალიბდა გამოყენებითი ხელოვნების სპეციალობები. ამას ხელი შეუწყო, ცხადია, იმდროინდელმა რესპუბლიკის ხელმძღვანელობამ. გამოყენებითი ხელოვნების სპეციალობების შემოტანასთან ერთად, აუცილებელი გახდა აკადემიის გაფართოება, როგორც სტუდენტების რაოდენობის მხრივ, ასევე, ცხადია, პედაგოგების მხრივაც და გამოცხადდა კონკურსი. მაშინ მეც მივიღე მონაწილეობა ამ კონკურსში და 1960 წლიდან უკვე ვიყავი სამხატვრო აკადემიის პედაგოგი. ვასწავლიდი ფერწერის ფაკულტეტზე. თავიდან  მასწავლებელი ვიყავი, მერე უფროსი მასწავლებელი, დოცენტი და 1968 წლამდე ვიყავი პედაგოგი. 1968 წელს აკადემიის გაფართოებასთან დაკავშირებით დაამატეს კიდევ ერთი შტატი - პრორექტორის; იქამდე იყო რექტორი და ერთი პრორექტორი, ახლა კი სპეციალურად სასწავლო დარგში გამოყვეს პრორექტორის შტატი. დღესაც მიკვირს, რა პრინციპით შემარჩია მე აპოლონმა, მაგრამ ჩემთვის სრულიად მოულოდნელად შემომთავაზა, რომ დამეწყო მუშაობა პრორექტორად. აპოლონმა მითხრა: - მე არ გაჩქარებ, მოიფიქრე და ხვალ დილით მოდი აკადემიაშიო. უჩას დავეკითხე, თუ როგორ მოვქცეულიყავი, მან კი პედაგოგად დარჩენა მირჩია. მეორე დილით აკადემიაში მისული, აპოლონთან შესვლაზე ვფიქრობდი, თან ბოლომდე გადაწყვეტილი არ მქონდა, დავთანხმებულიყავი თუ უარი მეთქვა, მაგრამ აპოლონმა ლაპარაკი არ დამაცალა, მითხრა, რომ რაიკომის მდივანთან უკვე შეთანხმებული ჰქონდა ჩემი პრორექტორის თანამდებობაზე დამტკიცება. ასე, ერთ დღეში გამაფორმეს ამ ადგილზე და 1968 წლის მარტიდან 1983 წლის მარტამდე ვიყავი სამხატვრო აკადემიის პრორექტორი.

ცხადია, რა თქმა უნდა შემიშალა. თხუთმეტი წელი შევალიე ამ თანამდებობას, იმიტომ, რომ მე ფორმალურად მოვალეობის შესრულება არ შემიძლია. მთელი ჩემი არსებით ვიყავი ჩართული ამ საქმეში და წარმოიდგინეთ, წელიწადში ათი-თერთმეტი თვე არანაირი საშუალება არ მქონდა შემოქმედებითი მუშაობის. მხოლოდ ზაფხულში, რაჭაში რომ წავიდოდი, იქ ვაკეთებდი ესკიზებს.  (ილ. 3-4)

ოთხი წელი ვიმუშავე აპოლონის გვერდით და ამ ოთხმა წელმა მომცა უზარმაზარი გამოცდილება და, ფაქტობრივად, გადაწყვიტა ჩემი ბედი. როდესაც დავიწყე მუშაობა, ვფიქრობდი, თუ გამიჭირდებოდა, ვიტყოდი უარს, მაგრამ შემდეგ იმდენად ჩავერთე საქმეში და ისეთი ატმოსფერო შეიქნა, რომ ჩემ გარშემო ვინც იყო, ყველა სიამოვნებით მუშაობდა ჩემთან ერთად და ჩავთვალე, რომ ამ ხალხის მიტოვება მათდამი და აკადემიისადმი იქნებოდა ღალატი. ბევრი რამ გაკეთდა იმ წლებში, თუმცა, ჩემი, როგორც მხატვრის განვითარებაზე, უარყოფითი გავლენა მოახდინა.

ჰო, მოსე უკვე აღარ იყო ცოცხალი, ფერწერაზე უკვე უჩა იყო  კათედრის გამგე, ვალენტინ შერპილოვი  - იყო წლების განმავლობაში, შემდეგ - კოტე გრძელიშვილი, ჟორა ჯაში ... გრაფიკის ფაკულტეტზე იოსებ შარლემანი იყო ისევ... სხვათა შორის   შარლემანი მეხუთე კურსზე მასწავლიდა ხატვას და აი, რომ გითხარით, რომ კროტკოვი დარჩა ჩემს მეხსიერებაში-მეთქი, როგორც განსაკუთრებული და საინტერესო პედაგოგი, ასევე იყო შარლემანიც, მაგრამ სულ სხვა ხასიათის პედაგოგი. ის ნაკლებად ერეოდა ჩვენს ნამუშევარში, მხოლოდ მოვიდოდა, შეხედავდა, რაღაც მითითებას მოგცემდა, მაგრამ ისეთს, რომ მაშინვე გაგეხსნებოდა აზროვნება. ცხადია, ძალიან დიდი კულტურა  და დიდი გამოცდილება ჰქონდა, იმიტომ, რომ მამამისიც მხატვარი იყო, პეტერბურგის აკადემიის ერთ-ერთი პედაგოგი და საუკეთესო მხატვარი. თავად იოსებიც ერთ-ერთი საუკეთესო პედაგოგი გახლდათ, რომელმაც დიდი კვალი და კეთილი მოგონება დატოვა ჩემში და არა მარტო ჩემში.
ასევე, გავიხსენებდი სერგო ქობულაძესაც. იგი, ცხადია, ჩემს პრორექტორობამდე მოვიდა აკადემიაში. მე თვითონ სერგოს მოსწავლე არ ვყოფილვარ, ვალიკო თოფურიძე მასწავლიდა ხატვას და მერე - შარლემანი, მაგრამ სერგოს გავლენა უზარმაზარი იყო სამხატვრო აკადემიაში ხატვის სწავლების საქმეში, იმიტომ, რომ ახალი იდეები მოიტანა, ჰქონდა კარგი პრაქტიკა და სტუდენტებთან ერთად მუშაობდა კლასში. ამიტომ, ჩვენ გვქონდა საშუალება, თვალყური გვედევნებინა მისი მუშაობის ყველა ეტაპისათვის: - დაწყება, მუშაობის პროცესი და დამთავრება.

დიახ, უჩაც მუშაობდა.. ალბათ, გახსოვთ, იქ, სახლოსნოში უჩას ბევრი ნამუშევარია, რომელიც შესრულებულია აკადემიაში სტუდენტებთან ერთად. სახელოსნოების პრინციპმა, ცხადია, გაამართლა. პეიზაჟის სახელოსნოს ხელმძღვანელი იყო, ასევე, ალექსანდრე ციმაკურიძე.

იდეები რა იყო იცით, სერგოს ნახატის შესრულების მაინც განსხვავებული მანერა ჰქონდა. ახლა ჩემთვის ცოტა ძნელია სისტემის ჩამოყალიბება, მაგრამ მას ჰქონდა იმისგან განსხვავებული მიდგომა, რაც მანამდე კეთდებოდა და ისწავლებოდა სამხატვრო აკადემიაში. ძალიან გულდასმით ამუშავებდა ყველა ფორმას და შესრულების დროს დიდ ყურადღებას აქცევდა მენჯის არეში ფიგურის მდგომარეობას.  თვლიდა, რომ შიშველი ფიგურის შესრულებისას მენჯის არე არის ის ადგილი, რომელიც, ძირითადად, წყვეტს მისი მოძრაობის ხასიათს. გარდა ამისა, აკადემიაში ადრეც იყენებდნენ, ჩემი სტუდენტობის დროს, სანგინით მუშაობის ტექნიკას, მაგრამ ქობულაძემ მაინც განსაკუთრებით შემოიტანა ეს ტექნიკა. გააძლიერა, იგი ფორმის დამუშავების, ბოლომდე მიყვანის თვალსაზრისით.

დიახ, მაშინვე ჰქონდა მას მისწრაფება, რომ ნახატის აგების ეს კლასიკური პრინციპები, ოქროს კვეთის როლი გაეძლერებინა...

რა თქმა უნდა, როგორ იყო, ვერ გეტყვით ზუსტად, მაგრამ მე უკვე აკადემიის სტუდენტი ვიყავი, როდესაც სერგო მოიწვიეს ხატვის კათედრაზე, კათედრის გამგედ. მანამდე, მე რომ ჩავაბარე, კათედრის გამგე იყო რუბენ თავაძე, რომელიც ომის დროს დაიღუპა; როდესაც სერგო მოვიდა აკადემიაში, ჩათვალა, რომ ის, რაც ხატვის კათედრაზე კეთდებოდა და საერთოდ ხატვაში, არ იყო საკმარისი მხატვრის კლასიკური მომზადებისთვის. მან მოითხოვა ფორმის გულდასმით დამუშავება, რაც შედარებით ზედაპირულად ხდებოდა ნახატის შესრულებისას. ქობულაძის მოსვლის შემდეგ, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ხატვის კათედრის როლი სტუდენტების მომზადებაში და ძალიან კარგი ხატვის ოსტატები გაიზარდნენ აკადემიაში.

დიახ, თქვენ გრაფიკაზე მკითხეთ და ლადო გრიგოლია იყო უაღრესად საინტერესო მხატვარი. უდიდესი წვილი აქვს ქართული შრიფტის განვითარების საქმეში. აი, ახლა რომ ვუყურებ, რა შრიფტები იბეჭდება,  კაცი ვერ გაიგებს. გრიგოლიამ უზარმაზარი შრომა გასწია ქართული შრიფტისთვის, მაგრამ ის მოქანდაკე იყო. 1937 წელს, შოთა რუსთაველის საიუბილეო წლებში გამოცხადებული იყო კონკურსი რუსთაველის ძეგლზე. მე მაქვს ნანახი ეს გამოფენა.  ძალიან საინტერესო ნამუშევარი ჰქონდა წარმოდგენილი ლადო გრიგოლიას. აბსოლუტურად გამორჩეული ყველასგან.

დიახ, ამის მერე აღარ მინახავს მისი ქანდაკება. მე მაშინ სტუდენტი ვიყავი, სრულიად ახალგაზრდა, შეიძლება არაფერი გამეგებოდა, მაგრამ, ძალიან დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩემზე, იმდენად დიდი, რომ ეხლაც ნათლად მახსოვს ის შთაბეჭდილება, მონუსხული  ვუყურებდი ... სხვები, არავინ დამრჩა მეხსიერებაში, გარდა ლადო გრიგოლიას ესკიზისა ...

არ ვიცი, ძნელია ჩემთვის თქმა, რა მოხდა, მაგრამ ლადო გრიგოლიას რაღაც უთანხმოება ჰქონდა და ბოლო წლები გრაფიკის კათედრაზე აღარც იყო, რამდენადაც მახსოვს. ჟორა ცეცხლაძემ მიიწვია არქიტექტურის კათედრაზე და იქ შრიფტს ასწავლიდა. არ ყოფილა რამე ღია დაპირისპირება, ან რაიმე პრინციპებზე  ლაპარაკი. ლადო გრიგოლია ძალიან ნიჭიერი პიროვნება და ძალიან თავისებური ადამიანი იყო. როგორც ჩანს, ეს უთანხმოება მხოლოდ პიროვნული ურთიერთობების იყო და არა რაიმე პრინციპული საკითხის გამო მოხდა. ის, რასაც ლადო გრიგოლია ასწავლიდა, ყველასთვის მისაღები იყო, მაგრამ რაღაც პირად ამბებში ვერ შეთანხმდნენ, როგორც ჩანს.

ქანდაკების კათედრაზე ამ დროს უკვე ვალიკო თოფურიძე იყო კათედრის გამგე. სანამ იაკობი (ნიკოლაძე) ცოცხალი იყო, ფუნქციონირებდა ორი სახელოსნო - იაკობის და ნიკოლოზის (კანდელაკი). მათ შორის კი ნამდვილი პრინციპული განსხვავება არსებობდა.  ორივე ცდილობდა, თავისი პრინციპი გაეტარებინა სწავლებაში და ამ ნიადაგზე უკვე ხდებოდა შეჯახება. იაკობი მაინც იმპრესიონისტულ ხაზს, როდენის გზას აგრძელებდა, კანდელაკი ალექსანდრე მატვეევის სკოლის წარმომადგენელი იყო და ძირითადი ფორმის სრულყოფაზე აკეთებდა აქცენტს.  იაკობის გარდაცვალების შემდეგ კანდელაკი იყო კათედრის გამგე, ხოლო ნიკოს შემდეგ იყო - ვალიკო თოფურიძე.

გია ბუღაძე იყო.  2006-ში სუყველა გაანთავისუფლეს, პედაგოგების მთელი შემადგენლობა და გამოაცხადეს ახალი კონკურსი. იმ წელს მანქანა დამეჯახა, ფეხი მოვიტეხე, ამიტომ, ალბათ, აღარც დავბრუნდებოდი უკვე. ისეთი სიტუაცია შეიქმნა აკადემიაში, რომ ძალიან ძნელი იყო იქ მუშაობა. მაგრამ, როგორც გითხარით, მე საერთოდ აღარ ვაპირებდი დაბრუნებას. ერთი წელი საერთოდ ვეღარც დავდიოდი...

კი, კი, სუყველა გაანთავისუფლეს და მერე, ძირითადად, ახალგაზრდები მიიღეს. არ ვიცი ახლა, შეიძლება ცოტა მიკერძოებული ვარ, მაგრამ არ შეიძლება ჭკუათმყოფელმა ადამიანმა არ შეაფასოს ეს, როგორც აკადემიის ნგრევა, იმიტომ, რომ ჩვენ თხუთმეტი წლის განმავლობაში, როდესაც მე პრორექტორი ვიყავი,  მივაღწიეთ იმას, რომ სწავლების და მოთხოვნის დონე აკადემიის სტუდენტებისათვის უაღრესად გაიზარდა. საკმარისია, ალბათ, გითხრათ, რომ ბოლო წლებში, სანამ ეგ, ეგრეთ წოდებული რეფორმა გატარდებოდა, ფერწერაზე მისაღებ გამოცდებს ექვს სხვადასხვა მოცემულობაში აკეთებდა აბიტურიენტი. პერველი - ფერწერაში: ნატურმორტი და ჩაცმული ტორსი, მეორე - ხატვაში: პორტრეტი ფანქარში და შიშველი ფიგურა ფანქარში და ორი მოცემულობა კომპოზიციაში. ასევე იყო გრაფიკაზეც და ქანდაკებაზეც -  ექვსი მოცემულობა. ჩარიცხვა ხდებოდა ამ მოცემულობების შეფასების ჯამით და ემატებოდა ქართულის და ისტორიის გამოცდა. გადამწყვეტი იყო სპეციალობაში მიღებული ნიშნები. რეფორმის შემდეგ მოხსნეს ყველა გამოცდა, დატოვეს ერთადერთი - ხატვაში, რომელიც საერთო იყო სახვითი ხელოვნების ყველა დარგისთვის: - ქანდაკებაზე, გრაფიკაზე, ფერწერაზე იყო ერთადერთი მოცემულობა და ისიც რა? მარტივი ნატურმორტი! თიხის რაიმე ჭურჭელი - ან დოქი, ან ქილა და ასეთი მარტივი რაღაც... როგორ შეიძლება ამ მოცემულობით შეაფასო აკადემიის მომავალი სტუდენტის შესაძლებლობები? და ეს გაკეთდა ვითომ ე.წ. კორუფციასთან ბრძოლის მოტივით... ახლა, რა ითვლებოდა კორუფციად? იმის გამო, რომ მოთხოვნილებები იყო ძალიან მაღალი, საშუალო სკოლა დამთავრებული, რა თქმა უნდა, პირდაპირ აკადემიაში ვერ მოვიდოდა, ამიტომ ან უნდა ჰქონოდა ის საშუალო რგოლის განათლება, რის საკმაოდ ფართო ქსელიც არსებობდა საქართველოში (თბილისის სამხატვრო სასწავლებელი, ქუთაისის სამხატვრო სასწავლებელი, ასევე ბათუმის, სოხუმის, ცხინვალშიც იყო ძალიან მაღალი დონის სასწავლებლები). ამ სამხატვრო სასწავლებლის კურდამთავრებულებს ემატებოდა აკადემიასთან არსებული მოსამზადებელი კურსები და ესენი ავსებდნენ, ძირითადად, მისაღებ კონტიგენტს; ან არადა, ვისაც საშუალო სკოლა ჰქონდა დამთავრებული და უნდოდა აკადემიაში ჩაბარება, მისთვის აუცილებელი იყო რაღაც ფუნდამენტის გავლა ჩვენი პედაგოგები ამზადებდნენ ასეთ აბიტურიენტებს. კორუფციაც ეს იყო, რომ მომზადებაში იღებდნენ ფულს. მაგრამ ისინი მსურველებს ისეთ დონეზე ამზადებდნენ, რომ აკადემიის პირველ კურსზე უკვე ხატვის კარგი მცოდნე ახალგაზრდები ირიცხებოდნენ და საშუალება ჰქონდათ, უფრო აქტიურად განევითარებინათ თავისი შესაძლებლობები. ახალი რეფორმების შემდეგ, მე რამდენადაც ვიცი, ფერწერაზე ჩამბარებელ აბიტურიენტს, არამც თუ  ზეთის საღებავით, არამედ საერთოდ არ აქვს იმის გამოცდილება, რომ ნახატის საშუალებით შექმნას ფერწერა. იგივეა  ქანდაკებაზეც, ნამუშევარი არ აქვთ და იმის მაგივრად, რომ მუშაობა ბევრად უფრო მეტი მოთხოვნებით დაეწყოთ, ნახატით დაიწყეს...

არ ვიცი, რა გითხრათ. ეს არის წყალში გადაყრა იმისა, რაც ათეულობით წლების  განმავლობაში აკადემიაში კეთდებოდა. მაგრამ რაც ახლა კეთდება, მე ბევრს ვუყურებ და ეს მარტო ჩვენთან არ არის, ეს დასავლეთიდან წამოვიდა. მე რომ მკითხოთ, შეიძლება ეს ჩემი სუბიექტური აზრია, დასავლეთში ხელოვნება ჩიხშია შესული. პროფესიული განათლება, რომელიც საუკენეების განმავლობაში არსებობდა და ვითარდებოდა ახალი იდეებით, ახალი მიმართულებებით, ეს ყველაფერი კეთდებოდა პროფესაიონალური მომზადების დონეზე და ბოლოს დადგა ისეთი მომენტი, როდესაც აღარავითარი მნიშვნელობა არ აქვს სწავლას და რაღაც პროფესიონალურ მომზადებას, კაცი თავისი, ღვთის მიერ ბოძებული ნიჭის წყალობით რაღაცას აკეთებს და ამ ნიჭის წყალობით იკვლევს გზას მხატვრობაში.

მაგაზე შემიძლია გითხრათ, რომ ჩემთვის ძვირფასი ის პირველი წლებია, მაგრამ თუ გონებით განვსჯით, რა თქმა უნდა, 1950-იანი - 70-იანი წლები, როდესაც გაკეთდა ისეთი ნამუშევრები, როგორიცაა, მაგალითად, კოკი მახარაძის, დიმიტრი ხახუტაშვილის დიპლომები. აი, ეს იყო ძალიან დიდი, სერიოზული ნამუშევრები და, რა თქმა უნდა, აკადემიური განვითარების უმაღლესი დონე. იმის მაგივრად, რომ  გვეცადა, თუ განვითარებას ვეღარ მოვახერხებდით, (რადგან ეს ცოტა რთული იყო), შეგვენარჩუნებინა მაინც ის დონე, ჩვენ გამოვაცალეთ საფუძველი და უკვე იოლი გახდა სამხატვრო აკადემიის დიპლომის გაკეთება...

მე დიდხანს ვმუშაობდი აპოლონის გვერდით, მის შემდეგაც, ბოლო წლებში, რამდენიმე ხანს მისი იდეებით აგრძელებდა აკადემია მუშაობას. აპოლონს შეიძლება საკამათო, მაგრამ ძალიან საინტერესო იდეა ჰქონდა, რომელიც მდგომარეობდა იმაში, რომ (როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ) გაეფართოვებინა სახვითი ხელოვნების ყველა სპეციალობა; ეს ეხებოდა როგორც „კლასიკური“ (ქანდაკება, ფერწერა,  გრაფიკა), ისევე გამოყენებით ხელოვნების დარგებს. მან აუხსნა და დაუმტკიცა მაშინდელ ხელმძღვანელობას, რომ ომის შემდგომ პერიოდში, ახალ პირობებში, იმისათვის, რომ საბჭოთა საქონელს ჰქონოდა საშუალება კონკურენცია გაეწია დასავლეთიდან შემოსული ნამუშევრებისთვის, ნებისმიერი ნივთის შერულებაში იყო აუცილებელი  მხატვრის როლის გაზრდა. მისი იდეა რა იყო: რომ გარდა „კლასიკური სპეციალობებისა“, განვითარებულიყო ყველა პრაქტიკული სპეციალობა, პლიუს არქიტექტურა და თეორიული დარგები. ხელოვნებათმცოდნეობაც აპოლონის დროს გაიხსნა, ერთი პერიოდი ესთეტიკის  ფაკულტეტიც არსებობდა, რომლის კათედრის გამგედ მამია დუდუჩავა დაინიშნა, ეს სპეციალობები ერთმანეთს ამდიდრებდნენ. ხელოვნებათმცოდნეობა იყო უნივერსიტეტშიც, მაგრამ ჩვენთან სულ სხვა დონე იყო იმის გამო, რომ ხელოვნებათმცოდნეები ფერმწერებთან, გრაფიკოსებთან,  გამოყენებითი დარგის სტუდენტებთან ერთად  ესწრებოდნენ თეორიულ ლექციებს, ერთად მუშაობდნენ, ერთმანეთის საქმის კურსში იყვნენ და ამით ბევრ რამეს ახალს იძენდნენ. ამგვარ მიდგომას ჰყავდა მოწინააღმდეგეებიც, რომლებიც ამბობდნენ: რად გვინდა გამოყენებითი ხელოვნება, ხელს გვიშლის, ჯობს აკადემია პატარა იყოს და შეუნარჩუნდეს ის ხიბლი, რაც ჰქონდა.

დავით ციციშვილი იყო, როგორც მას უწოდებდნენ „მოარული ენციკლოპედია“, მრავალმხრივ განვითარებული, საინტერესო, ნაკითხი, უაღრესად განათლებული პიროვნება და სწორედ ამიტომ, როდესაც აპოლონმა გადაწყვიტა, განეხორციელებინა თავისი იდეები და დაეწყო გამოყენებითი ხელოვნების სწავლება, დავითის დახმარების იმედი ჰქონდა. გამოყენებითი ხელოვნებიდან პირველი სპეციალობა იყო ქსოვილების მხატვრული გაფორმება და დავითს გარკვეული გამოცდილება ჰქონდა ამ საქმეში. მისი რჩევით ახალგაზრდები გაიგზავნენ  სტაჟირებაზე ჩეხოსლოვაკიაში, სადაც დაეუფლნენ ახალ სპეციალობებს და დაიწყეს განვითარება.   გარდა იმისა, რომ დიდი ხანია არსებობდა კერამიკის ფაკულტეტი, გამოყენებით ხელოვნებას დაემატა ახალი სპეციალობები და დავითმა ამ სპეციალობების ჩამოყალიბების საქმეში ძალიან დიდი როლი ითამაშა. აპოლონმა მოიწვია მოსკოვისა და ლენინგრადის გამოყენებითი ხელოვნების სასწავლებლების კურსდამთავრებული ქართველები, მაშინ ჩამოვიდა ნოდარ ღოღობერიძე, მიშა  ტუხაშვილი. შოთა ციციშვილი იყო მინის ფაკულტეტზე. მინის ფაკულტეტზე აპოლონმა ისიც კი მოახერხა, რომ რუსეთიდან ჩამოიყვანა სპეციალისტი  და ღუმელი ააშენეს, მაგრამ გაძნელდა მისი შენარჩუნება, ვინაიდან მინის ღუმელს ისეთი სპეციფიკა აქვს, რომ არ უნდა ჩაქრეს, ხოლო აკადემიაში კი ამის საშუალება ნაკლებად იყო. მიუხედავად ამისა, ჩვენთან ეს სპეციალობა ძალიან დიდ როლს თამაშობდა, რადგან საზაფხულო პრაქტიკის დროს ორი თვით ვაგზავნიდით ხოლმე სტუდენტებს მაშინდელი საბჭოთა ქვეყნების ქალაქებში არსებულ ქარხნებში. როდესაც აპოლონმა მხატვარი-რესტავრატორის, ჟორა ხალათოვის  დახმარებით აღადგინა აკადემიის შენობის ძველი, სარკეებიანი დარბაზები და მოაწყო მუზეუმი, იქ გამოფენილი იყო ჩვენი, მინაზე შესრულებული მაღალი დონის ნამუშევრები. გაკეთდა რეტროსპექტიული გამოფენა  და გამოყენებითი ხელოვნების ახალი დარგების ნიმუშებიც დაემატა. სამხატვრო აკადემია შეტანილი იყო  ჩამოსული საპატიო სტუმრებისთვის მოსანახულებელ სიაში და ამ მუზეუმის დასათვალიერებლად მოდიოდნენ უმაღლესი დონის სტუმრები: დანიის დედოფალი, ცეკას მდივნები და სხვ. .... სტუმრები სისტემატიურად მოდიოდნენ და ეს გამოფენა ძალიან დიდ შთაბეჭდილებას ახდენდა.

სხვათა შორის, ეგ ახალი არ არის. თავიდანვე, წლების განმავლობაში მიმდინარეობდა მაგაზე ბრძოლა. იყო ხალხი, ვინც თვლიდა, რომ აპოლონმა უდიდესი საქმე გააკეთა აკადემიის გადარჩენისა და განვითარების საქმეში და ამიტომ მას სხვაზე მეტად ეკუთვნოდა, რომ მისი სახელი რქმეოდა სამხატვრო აკადემიას. იყვნენ, ასევე, აქტიური მოწინააღმდეგეები, რომლებიც თვლიდნენ, რომ აკადემიაში მოღვაწეობდნენ ისეთი დიდი კორიფეები, რომ არ იქნებოდა სწორი, აპოლონის სახელი გამოგვეყო. მე პირადად ვემხრობი იმ აზრს, რომ აკადემიას აპოლონის სახელი ერქვას. შეიძლება ეს იმის ბრალია, რომ აპოლონთან ვიმუშავე, გულანთებულად ვიყავი მის მიმართ განწყობილი, და უფრო კარგად ვიცი ის როლი, რაც აპოლონმა აკადემიის გადარჩენისათვის შეასრულა, მაშინ, როდესაც ეს სასწავლებელი დახურვისათვის იყო განწირული. ბოლო წლებში, როდესაც  აკადემიაში ვმუშაობდი, დაზგური ქანდაკება აღარ არსებობდა, როგორც სპეციალობა, ფაკულტეტებს ერქვა მონუმენტალურ-დეკორატიული ფერწერა და მონუმენტალურ-დეკორატიული ქანდაკება. ამ დროს, როდესაც საკითხი იდგა აკადემიის ყოფნა-არყოფნის შესახებ, აპოლონმა თავისი ენერგიით, შეიძლება თავისი პირადი ხიბლითაც, თავისი ლაპარაკით, მიდგომით, იდეებით შეძლო დაერწმუნებინა ჩვენი ხელმძღვანელობა, რომ აკადემია კი არ უნდა გააერთიანონ სხვა სასწავლებლებთან, არამედ დააფასონ. ამით მან არა მარტო აკადემია იხსნა, არამედ კონსერვატორია და თეატრალური ინსტიტუტიც გადაარჩინა, რომლებიც ასევე განწირული იყო. ამ მხრივ აპოლონმა ფასდაუდებელი საქმე გააკეთა. ეს ერთი. მეორე - მე ვამბობ და შეიძლება სუბიექტური ვარ, მაგრამ ვთვლი, რომ იდეა, რომელიც ითვალისწინებდა ხელოვნების ყველა სპეციალობის   გაერთიანებას,   ძალიან საინტერესო იყო. აპოლონს სურდა, აკადემიასთან შეექმნა საშუალო სკოლა, მაგრამ არ დასცალდა იდეის განხორციელება. სურდა, რომ ისევე, როგორც კონსერვატორიასთან არსებობდა ნიჭიერ ბავშვთა სკოლა, აკადემიასაც თვითონვე მოემზადებინა თავისი კონტიგენტი. მართალია, აკადემიაში იყვნენ უდიდესი კორიფეები, რომელთაც დიდი ღვაწლი აქვთ შეტანილი არა მხოლოდ ქართული ხელოვნების, განვითარებაში, არამედ უშუალოდ აკადემიის განვითარებაშიც,  ამ მხრივ აპოლონი მაინც გამორჩეული იყო და ამიტომ ვთვლი, რომ ღირსია, აკადემია მის სახელს ატარებდეს.

დიახ, ორჯერ იყო... მე ვთვლი, რომ ის, რასაც აკეთებდა მხატვართა კავშირი და როგორიც იყო იგი საბჭოთა კავშირის 1970-80-იან წლებში, ეს გახლდათ არა მხოლოდ კავშირის, არამედ ქართული ხელოვნების აყვავების ერა. რატომ? მხატვართა კავშირს ჰქონდა საშუალება, დახმარებოდა აკადემიის დამამთავრებელ  სტუდენტს, მას, ვინც დიპლომს იცავდა და ყველაზე მძიმე პერიოდი ჰქონდა იმ პირველ წლებში, როდესაც სტუდენტობიდან გადაიოდა დამოუკიდებელი შემოქმედებითი მუშაობის ასპარეზზე.  სწორედ მაშინ სჭირდებოდა მას ხელშეწყობა, იმისათვის, რომ ეპოვნა თავისი შემდგომი გზა. მართალია, აკადემია ცდილობდა, რომ სტუდენტები დამოუკიდებელი მუშაობისათვის ყოფილიყვნენ მზად, მაგრამ ეს რთული იყო და კავშირი აძლევდა მათ ამის გარკვეულ საშუალებას. იყო ახალგაზრდა მხატვრების სექცია, რომელიც სისტემატურად მართავდა დამწყები მხატვრების გამოფენებს. გამოფენა მთავრდებოდა რჩეული ნამუშევრების შესყიდვით. ეს კი აძლევდა ახალგაზრდა მხატვრებს მატერიალურად უზრუნველყოფის და, აგრეთვე, იმის შესაძლებლობას, რომ თუ ჰქონდათ იდეა და რაღაცის კეთების სურვილი, განეხორციელებინათ ისე, რომ არ ეფიქრათ ყოველდღიურ ლუკმა-პურზე. გარდა ამისა, არ ვიცი გახსოვს თუ არა, ახლანდელი რუსთაველის კინო-თეატრის ქვემოთ, სარდაფში იყო მხატვართა კლუბი. ეს იყო თავშეყრის ადგილი. კლუბში იყო ე.წ. ნატურის კლასი. ყველა მხატვარს, ვისაც სურვილი ჰქონდა, შეეძლო შესულიყო და ეკეთებინა ნახატი შიშველი ფიგურიდან. იყო მშვენიერი ბიბლიოთეკა, დარბაზი, დაახლოებით 100-150 ადამიანზე, სადაც სისტემატურად იმართებოდა სხვადასხვა სახის დისპუტები, განხილვები.. იქ ცხოვრება დუღდა. შემდეგ ეს ყველაფერი მოისპო.

სამწუხაროდ, უჩას ფრესკა, „იმელის“ შენობაში, უკვალოდ გაქრა. და თვითონ ეს იმელის შენობაც, რომელზეც იყო იაკობ ნიკოლაძის ჰორელიეფები, განა, შეიძლებოდა მაგის განადგურება? ეს ხომ ბარბაროსობაა.. ეს კომუნისტებს არ გაუკეთებიათ, პირველი თაობის კომუნისტებს, ნეოკომუნისტები რომ იყვნენ, მართალია, ბევრი ეკლესია დაანგრიეს, მაგრამ ის ეკლესიები, სადაც მნიშვნელოვანი ნაწარმოებები იყო ხელი არ უხლიათ. ასე განადგურება შეიძლებოდა? მე პირადად მონაწილეობა მაქვს მიღებული უჩას მეორე ფრესკის კეთებაში. მთავარ  საკონფერენციო დარბაზში, დიდი კიბე რომაა იქ, 8 მეტრი 3-ზე იყო ერთი ფრესკა - პირველი მაისის დემონსტრაცია, პირველი დემონსტრაცია თბილისში სტალინის ხელმძღვანელობით, მეორე იყო სტალინის გამოსვლა 1942 წლის 7 ნოემბერს წითელ მოედანზე. სწორედ მაგ ფრესკებზე მუშაობაში ვიღებდი მონაწილეობას. კედელზე გადაჭიმული იყო ტილო და  ისე სრულდებოდა მოხატულობა. იმის გამო, რომ ჯერ ბერია გამოაცხადეს ხალხის მტრად, უჩას შეაცვლევინეს ბერიას პორტრეტი, გადაახატინეს, მერე მოლოტოვი... საბოლოოდ ისე გამოვიდა, აღარავინ აღარ უნდოდათ. აი, ასე მოხსნეს ის ფრესკა, შეუკვეთეს ახალი: „შრომის დღესასწაული“. ეს ფრესკაც უჩამ მართლაც უდიდესი ენერგიის დახარჯვით შეასრულა, იყო საკმაოდ საინტერესო ნამუშევარი, და არ ვიცი რა მიზეზით აღარაა... თუმცა, მიზეზი რად უნდა, როცა, მაგალითად, მეცნიერებათა აკადემია მონათლეს, როგორც საბჭოთა გადმონაშთი. მეცნიერებათა აკადემია ჩამოაყალიბა ეკატერინემ, ის არსებობდა საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებამდე, დიდი საქმეები კეთდებოდა და რა შუაშია საბჭოთა გადმონაშთი?! ასევე, ეს ხელოვნებაც არ იყო გასანადგურებელი. რა თქმა უნდა, ბევრი შეცდომა არსებობდა, როგორც ხელოვნების მიმართ პოლიტიკაში, ასევე, ზოგადად პოლიტიკაში, მაგრამ იყო ძალიან ბევრი კარგი მხარე, რომლის აი, ასე გადაგდება და განადგურება საცოდაობაა. სოციალისტური რეალიზმი ცდილობდა შეენარჩუნებინა ის პროფესიონალური მიდგომა ხელოვნებისადმი, რომელიც არსებობდა და გარკვეული მიღწევებიც ჰქონდათ ამ საქმეში. თუნდაც, მართლაც იყო რაღაც უარყოფითი მოვლენები, მაგრამ ამ უარყოფით მოვლენებსაც ხომ ჰქონდა თავის გარკვეული არსებობის პერიოდი. ხომ არ შეიძლება გადახაზო და წაშალო?! ეს უნდა დაუტოვო მომავალ თაობას და იმათ უნდა განსაზღვრონ.. ამისთვის კი საჭიროა ნახონ ის, რაც იყო, თუ გაანადგურებ, მერე რაღას ნახავენ?!

აი, მე გეტყვით ახლა, ტყუილად ფიქრობთ თქვენ, რომ ის ხალისით არ აკეთებდა. სტალინის პორტრეტებს აკეთებდა უდიდესი სიყვარულით, იმიტომ, რომ მისი სჯეროდა, დარწმუნებული იყო.. იქნებ ცდებოდა, ეს სხვა საქმეა, მაგრამ ის თვითონ დარწმუნებული იყო, რომ სტალინი იყო დიდი ადამიანი, რომლის უკვდავყოფა ძალიან დიდი პატივია მისთვის. ის ამას სრული შეგნებით სიყვარულით აკეთებდა და არა ისე, რომ დაავალეს და გააკეთა. ასე შეიძლება იყო, ვთქვათ, შემდგომ პერიოდში, როცა ხრუშჩოვის, ბრეჟნევის პორტრეტებს უკვეთავდნენ. მაგრამ, რადგან ის იყო ოსტატი, შეკვეთას კეთილსინდისიერად ასრულებდა.

აღარა ვარ გენაცვალე, დიდი ხანია.. გამანთავისუფლეს, როდესაც დაიწყო განთავისუფლების ტალღა.. როგორც ასაკოვანი. მე ბავშვობიდან ვიცნობდი, ვიზრდებოდი მასთან და იქნებოდა ეს ნებისმიერი მნახველი თუ ექსკურსია, შემეძლო რაღაც ძალიან საინტერესო ეპიზოდი მომეყოლა..

ჩემმა ვაჟმა თავის სახსრებით გააკეთა.

მე, ნაწილობრივ, გითხარით, მისი აკადემიაში სწავლის პერიოდში რაც მოხდა. სამ წელიწადში დაამთავრა და დიპლომიც კი არ ჰქონდა - არც უჩას და არც სერგო ქობულაძეს აკადემიის დამთავრების დიპლომი არა აქვთ. დიპლომის გაცემა იმ დროს არ ხდებოდა. ეს ის დროა, როდესაც სამხატვრო აკადემია შეუერთეს უნივერსიტეტს და იყო ერთიანი პედაგოგიური ინსტიტუტი. აკადემიის დაამთავრების შემდეგ, უჩა ერთი თუ ორი წელი საქრთველოს მუზეუმის ეთნოგრაფიულ განყოფილებაში მუშაობდა. გიორგი ჩიტაიას ხელმძღვანელობით თუშეთის ექსპედიციაში იყო ჩართული და ახლაც ინახება მუზეუმში ამ წლებში შესრულებული მისი ნამუშევრები. მაგრამ თვითონ ჩათვალა, რომ ეს მისი განვითარებისთვის არ იყო საკმარისი და გადაწყვიტა,  მოსკოვში წასულიყო. იმ დროს აღმოსავლეთის ხალხთა ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის  მთავარ მხატვრად მუშაობდა აპოლონ ქუთათელაძე და მან მიიწვია თავისთან სამუშაოდ. სამი წელი დარჩა მოსკოვში. პარალელურად დადიოდა სხვადასხვა მუზეუმში, ეცნობოდა კლასიკურ ხელოვნებას, ასლებს აკეთებდა. სახლ-მუზეუმში დაცულია რამდენიმე მის მიერ შესრულებული ასლი. 1937 თუ 1938 წელს გამოვიდა ბერიას წიგნი ამიერკავკასიის ბოლშევიკური ორგანიზაციების შესახებ. ამასთან დაკავშრებით მხატვართა კავშირმა გამართა გამოფენა, რომელიც ეძღვნებოდა ამიერკავკასიის ორგანიზაციის ისტორიასთან დაკავშირებულ თემებს. მოსკოვში ყოფნისას, უჩასაც რაღაც შეუკვეთეს და ორი საკმაოდ მოზრდილი ნამუშევარი გააკეთა ზეთის ფერებით. ერთი იყო ჯგუფური პორტრეტი: სტალინი, წულუკიძე და კეცხოველი - ერთად მაგიდასთან და მეორე - ბოლშევიკური ორგანიზაციის კონფერენცია. ეს ორივე ტილო გამოიფინა თბილისში, მაშინ, ცხადია, ყველაფრის წამყვანი ლავრენტი ბერია იყო და გამოფენის დათვალიერებისას უჩას ნამუშევრები მოეწონა,  დაინტერესდა და იკითხა - ვინ არისო? უთხრეს, რომ  ახალგაზრდა კაცია, რომელიც ახლა მოსკოვში ცხოვრობს და მუშაობს. ბერია ძალიან ენერგიული და მიზანდასახული კაცი იყო და გასცა დავალება, რომ გამოეძახათ უჩა და მასთან შეეხვედრებინათ. ჩამოიყვანეს უჩა, შეხვდა ბერიას და მან უთხრა - მე თქვენი ნამუშევრები მომეწონა,  კარგად მუშაობთ და რატომ უნდა იყოთ მოსკოვში, ჩამოდით აქ, შეგიქმნით პირობებს და იმუშავეთ საქართველოშიო.
მაშინ მიმდინარეობდა იმელის შენობის დამთავრება. თვითონ არქიტექტორს ჰქონდა ეს შენობა ჩაფიქრებული, როგორც სინთეზის ნიმუში. გახსოვთ, ალბათ,  ჰორელიეფები რომ იყო ფასადზე და ფერი შემოჰქონდა. საკონფერენციო დარბაზში კი გამოყოფილი იყო ორი სივრცე, სადაც უნდა დახატულიყო მონუმენტური ნამუშევრები და ბერიამ მაშინ დაავალა უჩას, რომ დაეხატა  1 მაისის დემონსტრაცია, რომელიც ეტაპური მოვლენა იყო კომუნისტური პარტიის განვითარების საქმეში. უჩამ იმუშავა, ესკიზები გააკეთა, დაუმტკიცეს და ნამუშევრების შესრულებისთვის ნორმალური პირობები რომ ჰქონოდა, მისცეს ოროთახიანი ბინა ნიკოლაძის შესახვევში. ძალიან ინტენსიურად  იმუშავა და, საბოლოოდ, ამ ნამუშევარში მიიღო პირველი სტალინური პრემია. ამის პარალელურად, ფერწერის კათედრის გამგემ აკადემიაში მიიწვია უჩა ასისტენტად. აკადემიაში მუშაობის დროს დაასრულა ეს ტილო და მერე, ბერიამ შეუკვეთა სტალინის პორტრეტიც. სტალინი დახატა თავის საწერ მაგიდასთან, მთლიანი ფიგურაა. პორტრეტი  ძალიან საინტერესო გამოვიდა და აქედან დაიწყო უჩას აღმასვლა იმ მხრივ, რომ, ცხადია, ყველას გაუჩნდა სურვილი, ჰქონოდა უჩა ჯაფარიძის დახატული სტალინის პორტრეტი. როგორც გითხარი ყველაფერს სულს ვერ შთაბერავდა, მაგრამ აი, ის პორტრეტი - სტალინი თავის მაგიდასთან, ძალიან დიდი სიყვარულით გააკეთა.
რაც შეეხება მუშაობის მანერას: აკადემია, როგორც გითხარით, სამ წელიწადში დაამთავრა. პირველ კურსზე მისი ხელმძღვანელი კომპოზიციაში იყო ლადო გუდიაშვილი  და უჩას აქვს შექმნილი ნამუშევრები, სადაც უდიდესი გავლენაა ლადო გუდიაშვილის, განსაკუთრებით - გრაფიკულ ნამუშევრებში.

დიახ, და ერთი ნამუშევარი აქაც გაჩვენეთ, რომელიც 1928 წელს ოჩამჩირეშია  შესრულებული - ბრმა მუსიკოსი. ცხადია, აქაც იგრძნობა ლადო გუდიაშვილის გავლენა. შემდგომ წლებში - მეორე და მესამე კურსზე ის იყო ევგენი ლანსერეს კლასში. ლანსერეს კლასში ყოფნამ მოახდინა ძალიან დიდი გავლენა უჩას შემდგომ განვითარებაზე. იქ ცოტა განთავისუფლდა ლ. გუდიაშვილის ძლიერი გავლენისაგან და შეეცადა, კლასიკური ხელოვნების ნიმუშები გაეხადა მაგალითად. ხომ გითხარით, შემდგომ, მოსკოვში ასლებსაც აკეთებდა და მისი მუშაობის ესტეტიკა ძველ, კლასიკურ ხელოვნებაში დაკანონებული  პრინციპების გამოყენებას ეფუძნებოდა - ჩანახატები, კროკები, კომპოზიციის დამუშავება, ნატურიდან ეტიუდების გაკეთება და შემდგომ, მხოლოდ ამ ეტიუდების საფუძველზე -  სურათის შესრულება.

ჰოო,  რაჭა... უჩა დაბადებული იყო რაჭაში, იზრდებოდა რაჭაში, რადგან  ყველა მისი ძმა  ჩამოსული იყო თბილისში, ყველას თავ-თავისი ოჯახი ჰქონდა, უჩა კი დედ-მამასთან ცხოვრობდა ონში და იქვე სწავლობდა. 1924 წელს ბაბუაჩემი ფილტვების ანთებით გარდაიცვალა, და უჩა დარჩა დედასთან ერთად და აი, ეს რაჭაში გატარებული ბავშვობა საბოლოოდ დარჩა მისთვის ყველაზე დიდი სიყვარულის საგნად.  თუ საშუალება ჰქონდა, ყოველ ზაფხულს ჩადიოდა რაჭაში და გარკვეულ დროს იქ ატარებდა, მუშაობდა. შემდეგ, როცა მე უკვე აკადემიაში ვსწავლობდი და მერეც, როცა დავამთავრე, რაჭაში ერთად დავდიოდით; იცით, რაჭა, მისი ბუნება, ადამიანები, იმდენს აძლევდა მას, როგორც შემოქმედს, რომ  თბილისში რასაც აკეთებდა, მაინც რაჭის შთაგონებით ჰქმნიდა. აი, ჩვენთან მუზეუმში გამოფენილია უჩას ნამუშევრები: „მეგობრები“, „დედის ფიქრები“, ეს მისი ახალგაზრდობის მოგონებებია და ყველაფერი, რაც აქ არის გამოსახული - ადამიანთა ტიპაჟი შთაბეჭდილებებითაა დახატული სახელოსნოში.  იქ შეგროვებული მასალების საფუძველზე, შემდეგ თბილისში ქმნიდა ამ ნამუშევრებს. ასე რომ, რაჭა იყო მისი შთაგონების ერთერთი ყველაზე დიდი წყარო.

უჩა, ჩემგან განსხვავებით, დილით ძალიან ადრე დგებოდა. 6-7 საათზე უკვე ფეხზე იყო  და აკადემიაში წასვლამდეც ასწრებდა ერთი საათით სრულად მუშაობას. მას თავისი ცხოვრება სხვაგვარად ვერ წარმოედგინა, თუ არა მხატვრობაში და არც ერთ  თავისუფალ წუთს არ კარგავდა. სახლ-მუზეუმში არის დაცული მისი თერთმეტი თუ თორმეტი ალბომი, დაახლოებით 30-40 სანტიმეტრის და გავსებულია ეს ალბომები ნახატებით. ყველაფერს ხატავდა, რაც კი მოხვდებოდა ხედვის არეში.  ეს იყო მუდმივი მუშაობა:  გარდა იმისა, რომ თავის ხელწერას ავითარებდა და პროფესიონალურ დონეს იმაღლებდა, თვითინტერესსაც ინარჩუნებდა იმ გარემოსადმი, რისი გადმოცემის სურვილიც ჰქონდა.
აკადემიაშიც ბოლომდე იყო ჩართული, სანამ 1985 წელს ინსულტი არ დაემართა, მანამდე დადიოდა აკადემიაში და კათედრის გამგე იყო ბოლომდე. ვთქვათ, 10 საათიდან რომ იყო საჭირო მისვლა, სადღაც 10-ის 15 წუთზე ის უკვე იჯდა კათედრის ოთახში და ჩვენი „ზარმაცი“ პედაგოგები სასტიკად განიცდიდნენ ამას, სულ ცდილობდნენ, ძალიან არ დაეგვიანათ და დროზე მისულიყვნენ. უჩას გამგეობის პერიოდში კათედრაზე ძალიან გულთბილი ატმოსფერო სუფევდა. იყო ურთიერთობები, შეხვედრები, თითქმის ყოველ კვირა ერთად გავდიოდით ქალაქგარეთ. მაშინ ავტობუსი ჰყავდა აკადემიას და ამ გასვლებსაც უჩა უწევდა ხელმძღვანელობას. აი, მე რომ გადავწყვიტე, ხუროთმოძღვრების ძეგლები გამეკეთებინა, სწორედ ამან გადამაწყვეტინა, იმიტომ რომ დასავლეთი ნაკლებად, მაგრამ კახეთის, ქართლის ძეგლები სულ შემოვლილი გვქონდა, თითქმის ყველაფერი გვქონდა ნანახი, გადაღებული და დახატული. ამან მაფიქრებინა სწორედ, დამეწყო ხსენებული სერიის კეთება.
ყველაზე ახლობელი მეგობრების წრე - ვინ იყვნენ ისინი?
მისი თანაკურსელი იყო კოტე ჭანკვეტაძე, რომელიც შემდეგ მხატვართა კლუბის გამგე იყო, თანაკურსელი იყო, ასევე, თედო კინწურაშვილი, სისო კინწურაშვილის ბიძა, რომელიც უჩასთან ერთად სწავლობდა და მეორე კურსიდან მგონი წავიდა და პოლიტექნიკური ინსტიტუტი დაამთავრა, ის, ძირითადად, არქიტექტორი იყო, მაგრამ მათმა მეგობრობამ, თანაც ოჯახებით, გარდაცვალებამდე გასტანა. როდესაც უჩა ნიკოლაძის ქუჩაზე გადავიდა, საკმაოდ ახლოს დაუმეგობრდა იაკობ ნიკოლაძეს. უჩას სახლიდან ორი სახლის გამოტოვებით იყო იაკობის სახლი და თითქმის ყოველდღე მიდიოდა ხოლმე მასთან იაკობი - ჭადრაკს თამაშობდნენ.

კი, შემიშალა ხელი, მაგრამ ზაფხულობით რაჭაში მივდიოდი ხოლმე ერთი თვით, დასასვენებლად, რომ ცოტათი მაინც მემუშავა, ამიტომ გადავედი ძირითადად პეიზაჟების ხატვაზე. არ ვიცი, ალბათ, ჩემ ბუნებაშიც იდო რაჭისადმი ეს სიყვარული. მაქვს რამდენიმე ნამუშევარი შესრულებული. 1957 წლის ქართული ხელოვნების დეკადისთვის რვა პეიზაჟი დავხატე, რომელიც მაშინ იქ შეიძინეს და დაცულია აღმოსავლეთის ხალხთა ხელოვნების მუზეუმში, მოსკოვში. რამდენიმე პეიზაჟი არის ონის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში, ბორჯომის მხარეთმცოდნეობის მუზეუმში, ასევე, იყო ეროვნული გალერეიის საკუთრებაშიც, მაგრამ ახლა სად არის, არ ვიცი. სვანეთში იყო ერთ-ერთი საკავშირო ალპიური სკოლა, სადაც საბჭოთა კავშირიდან იკრიბებოდნენ ალპინისტები და ადიოდნენ სხვადასხვა მწვერვალებზე; იქ მე ჟურიკო ჯაფარიძესთან მოვხვდი სრულიად შემთხვევით და იქაურ სასადილოში აღმოვაჩინე ჩემი ერთ-ერთი ნამუშევარი, რომელსაც  ერქვა „პირველი ვერტმფრენი რაჭაში“ და დღეს სად არის, ესეც არ ვიცი. რაღაც ნაწილი შინ მაქვს დაცული, ვერ ვახერხებდი მათი შენახვის ორგანიზებას და ახლა, როდესაც ფეხი მოვიტეხე, აქტიური მუშაობის საშუალება არ მაქვს როგორღაც თავი მოვუყარე და პატარა კატალოგი გავაკეთე. სრულყოფილი არ არის, მაგრამ მაინც.. მანამდე ვმუშაობდი უჩას სახელოსნოში ფერწერაზე, ზეთის ფერებით, მაგრამ ამ ტრავმის გამო, იქ ჩასვლის საშუალება უკვე აღარ მქონდა და  ჩემი ვაჟის რჩევით, გრაფიკული ნამუშევრების კეთება დავიწყე. შევქმენი ნამუშევრების სერია  - ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლები, 60-ზე მეტი ნახატი გავაკეთე. იმის გამო,  რომ ამ ნახატების  გაფორმება ცოტა რთული იყო, მოითხოვდა ჩარჩოებს, მინას, გარკვეულ ხარჯებს და გადავწყვიტე, თვითონ შემექმნა გაფორმების ჩემეული სისტემა. მუყაოზე ვამაგრებ ქაღალდზე შესრულებულ ნახატს და „კანტოვკას“ ვუკეთებ, იმისთვის, რომ დაცული იყოს ზადაპირი. თავიდანვე დავიწყე ნამუშევრების აღრიცხვა-კატალოგიზაცია და ასე 200-მდე ნამუშევარი მაქვს გაკეთებული. (ილ. 8-11)

ადამიანი, როდესაც ჩემ ასაკს მიაღწევს, ძალაუნებურად იხედება უკან. აი, გავიარე რაღაც ცხოვრება და რა გავაკეთე?... ხელოვნებაში, რა თქმა უნდა, ბევრი რამ ვერ გავაკეთე... ბევრად მეტი მინდოდა, მაგრამ საშუალება არ მომეცა, რადგან როდესაც ცოლი შევირთე და ჩემი უფროსი ვაჟი იყო ორი თვის, მამაჩემი გარდაიცვალა მოულოდნელად.. მანამდე მთლიანად მამაჩემის კმაყოფაზე ვიყავით და უცებ, აღმოვჩნდი ოჯახის მარჩენალი. იმ დროს ვმუშაობდი სამხატვრო სასწავლებელში, ნახევარ შტატზე ვიყავი, გამიზარდეს შტატი და გარკვეული მუდმივი შემოსავალი მქონდა. ამაზე უარის თქმა არ შემეძლო, იმას რომ  დავლოდებოდი, აი,  გავაკეთებ ნახატს და გაიყიდება - ასე არ გამოვიდოდა. გაგვიჩნდა მეორე და მესამე ბავშვი და მე, რა თქმა უნდა, ვალდებული ვიყავი, ჩემი ოჯახის აუცილებელი მოთხოვნები დამეკმაყოფილებინა. ვერ ვრისკავდი, არა ვარ იმ დონის მხატვარი, რომ რასაც დავხატავდი, ყველაფერი იმ წუთას გაიყიდულიყო. რაც შეეხება ოჯახს - მყავს სამი შვილი და ცხრა შვილიშვილი  და  ვთვლი: - ჩემი არსებობის ყველაზე დიდი გამამართლებელი არის ის, რომ შევძელი ასეთი მრავალრიცხოვანი ოჯახი შემექმნა და დამეტოვებინა. თქვენთვის რომ უფრო გასაგები იყოს ჩემი გრძნობა, ხომ გითხარით, ბაბუაჩემს, რომელიც მასწავლებელი იყო, ჰყავდა ექვსი ვაჟი და თვლიდა, რომ მისი შთამომავლობის გაგრძელება უზრუნველყოფილია. ამ ექვს ვაჟს საერთო ჯამში, ერთად,  ჰყავდა ხუთი შვილი, აქედან - სამი ქალი და ორი ვაჟი. ჩემი უფროსი ბიძაშვილი, გივი, ფრონტზე დაიღუპა და დავრჩი მხოლოდ მე, რომელსაც შემეძლო გამეგრძელებინა ბაბუაჩემის გვარი. და მე ჩემი თავი მოვალედ ჩავთვალე, რომ ეს გამომესწორებინა და როდესაც ჩემს წარსულზე ვფიქრობ, ეს არის ყველაზე დიდი რამ, რისი გაკეთებაც შევძელი. ახლა უკვე ჩემი უფროსი შვილიშვილი, პროფესორია, იაპონიაში დაიცვა დისერტაცია, მეორე  არქიტექტორია, ისიც მუშაობს უკვე, მესამე წელს ამთავრებს სამხატვრო აკადემიას... დანარჩენები სწავლობენ სხვადასხვა უმაღლეს სასწავლებლებში და აი, მე მოვესწარი ამას ყველაფერს....
ჩემი მეუღლე ექიმი იყო, 13 წელია უკვე, რაც აღარა მყავს. ძალიან მძიმე დანაკლისი იყო, მაგრამ რა ვქნა.. ახლა აქ ჩემი უფროსი ვაჟი ცხოვრობს. როგორც გითხარით, დიდი ოჯახი შევქმენი, მაგრამ შემდეგ ხომ ყველაფერი  ვითარდება,  თანდათან იყოფა და ჩემი საერთო ოჯახი სამად გაიყო. ამჟამად ცალკ-ცალკე ცხოვრობს ყველა. ამას ერთგვარი სირთულე ახლავს იმ მხრივ, რომ ძალიან ხშირად ვეღარ ნახულობ, მაგრამ ბუნებრივი მოვლენაა და რას იზამ. სამდურავი არაფერი მაქვს არც ჩემი შვილების და არც შვილიშვილების მიმართ.

თქვენი მეგობრები?

ჩემი ყველაზე ახლო მეგობარი იყო გოგი როინიშვილი, პირველი კურსიდან სიცოცხლის ბოლომდე ვმეგობრობდით.

პირველად რომ დავიწყე სწავლება, იმ ჯგუფიდან განსაკუთრებით ნიჭიერი იყო თენგიზ სამსონაძე, მერე,  შემდეგ კურსებზე  ვისაც ვხელმძღვანელობდი,  გამორჩეულად ნიჭიერები იყვნენ თამაზ ჯინჭარაძე, თენგიზ ჯაფარიძე, ირა ბეჟანიშვილი.. ძალიან კარგი კურსი იყო, ასევე გავიხსენებდი რობერტ ციხელაშვილს, სამწუხაროდ, ახალგაზრდა გარდაიცვალა, ძალიან ნიჭიერი და კარგი ახალგაზრდა (სტუდენტი) იყო.  ზურაბ სამხარაძე, მამია ახობაძე.. ესენი ყველანი ჩემი სტუდენტები იყვნენ. შემდეგ, ძირითადად, რესტავრაციის განყოფილებაზე ვასწავლიდი და  ახლა ვინც არიან რესტავრატორები, თითქმის ყველა ჩემი ყოფილი მოსწავლეა.

საუბედუროდ, მეეჭვება.. მეეჭვება, რატომ იცით?  ეს რომ ეხებოდეს მხოლოდ აკადემიას -აკადემია დაძლევდა, მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ ზოგად მდგომარეობას, საერთოდ რაც ხდება ქვეყანაში, ძალიან მეეჭვება, რომ ეს მოხერხდეს. იმიტომ, რომ ამისთვის აქ არავის სცალია, ხოლო, თვითონ მხატვრებს ამის უნარი არ შესწევთ.

უკვე გითხარით, რომ მხატვართა კავშირი თამაშობდა უდიდეს როლს ქართული ხელოვნების განვითარების საქმეში და არა მხოლოდ ორგანიზაციულად, არამედ მატერიალურადაც. ყველა გამოფენა (და წლის განმავლობაში 4-5 გამოფენა მაინც იმართებოდა) მხატვართა კავშირის ეგიდით კულტურის სამინისტროს მიერ ფინანსდებოდა.  ნამუშევრების არჩევას ახორციელებდა მხატვართა კავშირის კომისია და სახელმწიფო გამოფენიდან ყიდულობდა რჩეულ ნაწარმოებებს. აი, ჩემი ნამუშევრები, რომ გითხარით, ზოგი ბორჯომშია, ზოგი სად.. იქ, სვანეთში რომ აღმოვაჩინე, აი, ასე გამოფენიდან იყო შესყიდული. მხატვარს შემოსავალი უჩნდებოდა და ჰქონდა იმის საშუალება, რომ რაც თვითონ უნდოდა, ის ეკეთებინა. რა თქმა უნდა, ძირითადად ჰქონდა მნიშვნელობა, რა თემატიკას ირჩევდა მხატვარი, უპირატესობას ანიჭებდნენ იდეოლოგიური თემატიკის ნამუშევრებს, მაგრამ სულ ასე არ იყო, მაგალითად, ჩემი პეიზაჟები სწორედ მაშინ, იმ დროს იყო შეძენილი. ყოველი გამოფენიდან დაახლოებით 20-25%  ნამუშევრებისას იძენდა სახელმწიფო. იყო კლუბი, რომელიც ძალიან დიდ როლს თამაშობდა მხატვართა ურთიერთობების დამყარებაში, თანაც ისეთ ადგილზე მდებარეობდა, რომ მწერლები, ახალგაზრდა პოეტები, სისტემატიურად მოდიოდნენ იქ. კლუბში ბილიარდი იდგა და ბილიარდს თამაშობდნენ. ასევე, კომპოზიტორებიც მოდიოდნენ. მე, მაგალითად, მახსოვს, რომ  მხატვართა კავშირის კლუბის დარბაზში ცნობილი მუსიკოსების კონცერტები იმართებოდა. რა თქმა უნდა, უსასყიდლოდ უკრავდნენ.  ეს ყველაფერი ქმნიდა ძალზე  საინტერესო გარემოს, რაც მხატვრებს აძლევდა საშუალებას, განევითარებინათ თავისი შემოქმედება. აბა, რით იყო ცუდი კავშირი? ახლა მხატვრები დარჩნენ, შეიძლება ითქვას, ასე ჰაერში გამოკიდებულნი. გული მიკვდება, რომ გავივლი მეცნიერებათა აკადემიის წინ და იქ სხედან მხატვრები, ჩემი ყოფილი სტუდენტები, ნიჭიერი ხალხი, რაღაცის გაკეთება რომ შეუძლიათ, სხედან დილიდან საღამომდე და რაღაც კაპიკებად ყიდიან თავიანთ ნამუშევრებს.

ისედაც ამდენი გესაუბრეთ, სიკეთის მეტი რა უნდა გისურვოთ.