(ილ. 1)

ბატონო ზურაბ, თუ შეიძლება გვესაუბრეთ ბავშვობაზე, მშობლებზე, რა გავლენა მოახდინეს მათ თქვენზე?

მამაჩემი იყო არჩილ ნიჟარაძე, სწავლობდა რეალურ სასწავლებელში, ინჟინერიის განხრით. მუშაობდა რკინიგზაზე, სარკინიგზო სასწავლებელშიც, სადაც ამზადებდნენ ამ რკინიგზელებს, იქ იყო პედაგოგი და პრორექტორი. დედამ, მართა თარხნიშვილმა „სმოლნი“ დაამთავრა პეტერბურგში, წარჩინებულ ქალთა და თავადაზნაურთა სასწავლებელი. შემდეგ მეცნიერებათა აკადემიის ბიბლიოთეკაში მუშაობდა. ასე რომ ბევრი წიგნი მომდიოდა, მათ შორის უცხოურიც, ამ მხრივ განებივრებული ვიყავი. ისეთი წიგნები მოდიოდა მანდ, იშვიათობა იყო, აქ არ იშოვებოდა არსად და ძალიან ბევრი რამ გავიცანი იქედან, საერთოდ ხელოვნების გარშემო, ევროპული ფერწერის გარშემო და ა.შ.  დიდი გავლენა ჰქონდა მშობლებს, საერთოდ, ატმოსფერო ჩვენს ოჯახში იყო ისეთი, რომ ჰუმანიტარული დარგები და განათლება იყო მთავარი. ბევრს ვკითხულობდი, დიდი ბიბლიოთეკა გვქონდა. ვერ ვიტყვი, რომ პირდაპირ მამზადებდნენ მხატვრად, მაგრამ მე თვითონ ვმუშობდი. ჩემს ოჯახში, ჩემი ბიძაშვილი მხატვარი იყო, რევაზ თარხან-მოურავი.

თქვენი ამჟამინდელი ოჯახური მდგომარეობა?

მყავს ცოლი, შვილები, შვილიშვილები და ორი შვილთაშვილი.

რომელიმემ ხომ არ გააგრძელა თქვენი გზა?

ორივე ჩემ  შვილს აკადემია აქვთ დამთავრებული.

სად მიიღეთ საშუალო და პროფესიული განათლება?

ვსწავლობდი მე-14 სკოლაში, რომელიც ომის დროს გადავიდა მთაწმინდაზე და ჩვენ ვსწავლობდით ახლანდელ პირველ გიმნაზიაში. VII კლასიდან გადავედი სამხატვრო ტექნიკუმში, შემდეგ ჩავაბარე აკადემიაში, ბოლოს, იქ მე თვითონ ხატვას ვასწავლიდი.

ვინ არიან მასწავლებლები, რომელთაც წვლილი მიუძღვით თქვენს პროფესიულ განვითარებაში?

ბევრნი იყვნენ: სერგო ქობულაძე, კორნელი სანაძე, ვასილ შუხაევი. ისეთი სისტემა იყო, პედაგოგები სულ იცვლებოდნენ, კურსიდან კურსზე რომ გადავდიოდი, ახალი მასწავლებლები შემოდიოდნენ. ასე რომ, ბევრი შემიძლია ჩამოვთვალო. სერგო ქობულაძე იყო ხატვის კათედრის ხელმძღვანელი და შემდეგ ამ კათედრაზე ვმუშაობდი  მე. ძალიან დიდი პატივისცემით დამამახსოვრდა, უფროსი იყო ჩვენზე, მაგრამ მეგობრული ურთიერთობა გვქონდა, ძალიან კარგი, არაჩვეულებრივი კაცი იყო, სუფთა ინტელიგენტი. ვხვდებოდით აკადემიაში, აკადემიის გარეთაც, მის სახლში, კარგი პედაგოგები გვყავდა. ბოლოს ვიყავი აპოლონ ქუთათელაძის ჯგუფში, დიპლომი მასთან დავიცავი.

რა იყო თქვენი სადიპლომო ნამუშევარი?

სადიპლომო ნამუშევარი იყო ჯოგი - ძროხები და კამეჩები მინდორზე, ასევე, თანამდეროვე ელექტრო დიდი ძაბვის ანძებიც მონაწილეობდა ამ კომპოზიციაში, ტრადიციული ფორმა მეცხოველოება იყო თანამედროვე ანძის ფონზე და, ამდენად, რაღაც დაპირისპირებული სამყაროები შეიქმნა. დაპირისპირება როგორ - დროში, რა თქმა უნდა, და ახალი ფორმა მონაწილეობდა ანძის სახით. ეს რაღაცით თანამედროვე პეიზაჟის ნიმუში იყო. თუმცა, ვისთვის ნიმუში იყო და ვისთვის არა, მაგრამ, ჩემი აზრით კი ასე იყო. საბოლოო ჯამშიც დასახულ მიზანს მივაღწიე, დიპლომი მომცეს და ეს იყო მიზანი.

როგორი იყო სტუდენტობის წლები?

რომ გითხრათ,  თავიდანვე ურთიერთობა გაცხოველებული იყო, ასე არაა. მე, პირიქით, ვამბობდი მუდამ, რომ უფრო ხშირი უნდა ყოფილიყო შეხვედრები და პროფესიონალურ საკითხებზე საუბარი.  ამის ნაკლებობა ნამდვილად იყო. არსებობდა მხატვართა კავშირი, სადაც იმართებოდა რეგულალურად გამოფენები: საშემოდგომო, საგაზაფხულო. ასე რომ, გარკვეული კომუნიკაციები არსებობდა, მაგრამ ბოჭავდა იდეოლოგიური წნეხი, ყველაფერი უნდა დაქვემდებარებოდა სოციალისტურ-კომუნისტურ პროპაგანდას, მთელი ჩვენი ხელოვნება ამ ნიშნით უნდა წარმართულიყო. ეს თავის საქმეს აკეთებდა, მაგრამ ძალიან ცალმხრივი და ზედაპირული იყო, უფრო სოციალურ საკითხებს ეხებოდა, ვიდრე მშვენიერებისა და ჰარმონიის გაღრმავებას. ამიტომაც არ შედგა, მე მგონი, ეს საბჭოთა ხელოვნება, რადგან ძალიან ბევრი რამ არსად არ ითვლებოდა ფასეულად და, ზოგადად, არც არაფრად, საერთოდ, რასაც ჩვენ ვქმნიდით, არსად არ „გაიფურჩქნა“. მარტო იქ, სოციალისტური ბანაკი რომ ერქვა - პოლონეთი, ბალტიის ქვეყნები და ცენტრალურ ევროპა, მაგრამ იქაც, ამ კუთხით, იდეოლოგიზებული იყო ყველაფერი და ხელოვნება ერთ-ერთი ბერკეტი იყო, რომელიც ეჭირა ხელისუფლებას - კომუნისტურ პარტიულ ელიტას, თავისი იდეების გავრცელებისა და პროპაგანდისთვის, ასეთი ზეამოცანა არსებობდა, მე მგონი, ძალიან ცუდი როლი ითამაშა ამან! ახლა რაც ხდება, არც ეს მომწონს: - აბსოლუტური თავისუფლება, ვერ ვხედავ პერსპექტივას. თავისუფლება ძალიან ცალმხრივდაა გაგებული ახალგაზრდებში - მე ასე მინდა, მე ასე ვხედავ და რა ვიცი... სადამდე მივა ეს. რაღაც ჩარჩოებია საჭირო, არა ისეთი, როგორიც  კომუნისტების დროს იყო, მაგრამ რაღაც ჩარჩოები აუცილებელია, კულტურას ვგულისხმობ.

რომელ ჟანრსა და მასალას ანიჭებთ უპირატესობას?

მასალაზე კარგი შეკითხვაა... ვაკეთებ და ვმუშაობ კიდევაც თანამედროვე მასალით, ბევრი თანამედროვე მასალა გვაქვს. მასალა აპირობებს როგორც ესთეტიკურ, ისე კლასიკურ და, რა თქმა უნდა, ახალ თვალსაზრისსაც. ძალიან ბევრს ლაპარაკობენ ახლა ახალ ხედვაზე, აი, მასალა კი ძალიან კარგი კითხვაა, რადგან მასალა აპირობებს თანამედროვე ესთეტიკას. (ილ. 2)

ფორმისა და შინაარსის ნაზავს გულისხმობთ?

შინაარსი თვითონ ამ მხატვრულ ნიმუშში დევს უკვე. ე.ი. ეს ხელოვნება იმისთვის კი არ არის, რომ რაღაც იდეური გამოხატოს, არამედ დაბადოს რამე ესთეტიკისა და ჰარმონიის ფარგლებში. ხელოვნებას აქვს თავისი კანონები, შინაარსი სწორედ ეს არის, ჰარმონიული, მშვენიერი, ლამაზი, ჩვენი დარგი ამას ემსახურება. შინაარს კი არ უნდა ხატავდეს, მაგრამ უნდა ხატავდეს ამასაც, რომლისთვისაც იყენებს ამ სინამდვილეს და არა პირიქით, რომ ეს სინამდვილე გააკეთო შენი მასალით და ოსტატობით. სინამდვილე არის თავისთავად, მას არაფერი არ სჭირდება, ეს ყველაფერი უნდა ქმნიდეს ფასეულობას. მაგალითად, თქვენ სამკაული რომ გქონდეთ, ეს სამკაული არის შრომის შედეგი გარკვეული მიმართულებით. ბრილიანტს რომ თლი ალმასიდან... ალმასი, როგორც სამკაული ხდება მაშინ, როდესაც მის წიბოებს წახნაგებს უკეთებენ, ოსტატი იმდენად ამუშავებს მას, რომ შუქი გადის ამ წახნაგში, აირეკლება მეორე წახნაგში და გამოდის, რომ ბზინავს, რაც დაუმუშავებელ ალმასში არ არის. ეს ბრილიანტები არის იგივე ნახშირი, ჩამოიკიდებ ნახშირს? არ ჩამოიკიდებ, სანამ არ გახდება ხელოვნების საგანი, შრომა უნდა გარკვეული მიმართულებით და მაშინ ხდება ძვირფასი. ოქროს სამკაული ავიღოთ, მაგალითად: ოქრო უნდა მოიპოვო, ის, თავისთავად, მშვენიერების მატარებელი არ არის, ფულისთვის როდესაც ყიდიან, მაგრამ, როდესაც აკეთებენ სკულპტურას ან საგანს, შრომა სჭირდება, ის უნდა გახდეს ხელოვნების საგანი. როდის ხდება? როდესაც მასში გაჩნდება ესთეტიკა. ხმა, მაგალითად, არ არის ხელოვნების საგანი, მაგრამ ის როდესაც დამუშავდება და შეიცავს ხმოვანებას, ტონალობას, რომელიც გამოხატავს მიდრეკილებას ჰარმონიისკენ, მაშინ ხდება ხელოვნების საგანი, სიმფონია, გარკვეულ კანონებზე დაყრდნობით.

რომელია თქვენთვის მნიშვნელოვანი ნამუშევარი თქვენი შემოქმედებიდან?

მინდა გამოგიტყდეთ და ჩემთვის არც ერთი არაა მნიშვნელოვანი. მხატვარმა კი არ უნდა ილაპარაკოს თავის ნამუშევარზე, არამედ უნდა იშრომოს. მე ამას აღვიქვამ, როგორც პროცესს, გზას.. გარკვეული ამოცანები წარმოდგება პროცესის დროს, აი, ამ ამოცანების გადაწყვეტა არის ჩემი ამოცანა. მაგალითად, მატისს და პიკასოს ორივეს სხვადასხვა ფერწერული ამოცანები აქვთ, ფორმა და ფერი.

თქვენ რა ფერწერული ამოცანა გაქვთ?

ცალმხრივობაში რომ არ გადავვარდეთ, -  ორივეა, ფორმაცა და ფერიც, როგორც სეზანს ჰქონდა, სეზანის გზა, მიმაჩნია, რომ ყველაზე რთული და ყველაზე პერსპექტიულია. მაგალითად, ეკლესიის გაფორმება, სასულიერო შენობის ფრესკები... არის მიმართულება არქიტექტურაში, რომელიც თვლის, რომ სივრცეს ექვემდებარება ყველაფერი, ამიტომ, ძალიან ხშირად, ძველ ფერწერაში, ძველ ფრესკებში და ყველგან გამოსახულება იყო სიბრტყისებური. თვითონ არქიტექტურა, მყარი კედელი, კედლის ბუნება არის ბრტყელი. ეს რომ არ დაირღვეს, რომ არ დაიშალოს არქიტექტონიკა და არ შეიქმნას სივრცობრივი ილუზია, ამიტომ ურჩევნიათ ეს ფრესკები იყოს ბრტყელი, მაგრამ არსებობს მოთხოვნილება,  (ისტორიულადაც ასე ჩამოყალიბდა), სადაც პირიქითაა, მანდ ჩაკეტილი სივრცე კი არ უნდა ყოფილიყო, პირიქით, ის უნდა შეერთებოდა გარე სივრცეს და პეიზაჟს, იმ სამყაროს, ასეთი მიმართულებებიცაა. გააჩნია, დრო რას კარნახობს, სხვადასხვა გადაწყვეტილებებიც შეიძლება იყოს, სიბრტყისებური - მაინც გრაფიკულია, ფერწერა გულისხმობს ჰაერის და სივრცის მონაწილეობას სურათში, ამიტომ ის მოცულობითია,  გრაფიკულობა კი უფრო სიბრტყეს უსვამს ხაზს, ამიტომ ის  შეიძლება ძალიან ფერადი იყოს, მაგრამ გაურბის ამ სივრცეს. პიკასოს ორივე აქვს, მას ბევრი გავლენა და განხვავებები ჰქონდა.

გქონიათ თუ არა ქართველი ან უცხოელი ხელოვანების გავლენა?

სუყველასი... კულტურა, მე მგონი, გავლენების გარეშე არც შეიძლება არსებობდეს, ეს გამოცდილებაა, ტრადიციაა, უგავლენოდ ვერც წინ  გადადგამ ნაბიჯს, რადგან ის გამოცდილებაც უნდა გამოიყენო, ახალიც უნდა ეძიო, მე ამ ძიებებს ვხედავ მასალაში,  ნამუშევარი თანამედროვე არის იმიტომ, რომ თანამედროვე მასალით სრულდება. ესაა ჩემი დამოკიდებულება ამ საკითხისადმი. მე კი არ ვიგონებ, პირიქით, „ვიგონებ“ არაზუსტი სიტყვაა, მაგალითად, რაც უფრო ინდუსტრიულია სამყარო, ეს  რომ დახატო, ის, რაც ხდება, პირდაპირ რომ გადმოიტანო,  შენ ჩაითვლები თანამედროვე მხატვრად?  მე ასე არ მგონია.. (ილ. 3, 4, 5) წარმოსახვას აქვს ძალიან დიდი მნიშვნელობა, მერე თვითონ პლასტიკა, პლასტიკური ხელოვნება პირდაპირ დაკავშირებულია ბუნებასთან. ბუნებაში გეომეტრიულ და ბრტყელ ფორმებს ვერ ნახავთ, ეს არ იქნება ცოცხალი, არც შეიძლება. არ შეიძლება, გამოსახულება იყოს ბრტყელი, ბუნება არ ქმნის ასეთ ფორმებს, იმიტომ, რომ  ბუნება თუ ცოცხალია, უნდა გადიოდეს მასში, ზოგ შემთხვევაში, თუ ცოცხალი ორგანიზმია - სისხლი, თუ მცენარეა - წვენი, წვენი შეიძლება სიბრტყეში გადიოდეს?! მოცულობითი უნდა იყოს, ამიტომ ჭიდაობა მიდის ამ მიმართულებებს შორის. ე.წ. რეალიზმს ახლა ახალგაზრდები გაურბიან და პირდაპირ ამერიკულ და უცხოურ მიმართულებებს ბაძავენ ზედაპირულად - მე არ ვთვლი რომ სწორია ეს მიბაძვა, არ არის ემოციური. ემოციურობას იწვევს  სიცოცხლე, სადაც პულსაციაა და პულსაცია შეიძლება ბრტყელ რამეში იყოს? არა, ის მკვდარია! დიაგრამა, სქემა, გეომეტრია და ა.შ. შეიძლება იყოს დახაზული, მაგრამ ის არ არის ცოცხალი. მაგალითად, კლიმტი არის სიბრტყეზე შექმნილი ფერადოვანი გამა, მაგრამ არ მომწონს, სალონურია, სალონური ხელოვნებაა ეს... ამას აკეთებს იმისთვის რომ გააცოცხლოს შიდა ბრტყელი სივრცე,  ჩემზე ეს ემოციურად არ მოქმედებს, მაგრამ შემიძლია ცივი გონებით რაღაც მივიღო.

ხელოვნების თეორიაზე ჩანაწერები ან დაკვირვებები ხომ არ გაქვთ?

არავითარი ჩანაწერები მე არ მაქვს, თუმცა, ჩემი პოზიციები და ა.შ. ზოგჯერ ჩაუწერიათ, მაგრამ არ ვიცი, რა გამოვიდა იქიდან. მატისიც მომწონს. პარიზში, მგონი, ორსეს მუზეუმშია მისი დიდი კოლექცია, რომ შევედი დარბაზში, პირდაპირ ფერები მომხვდა თვალში და საერთოდ საზეიმო ატმოსფერო შეიქმნა, მაგრამ ფერადი დროშები რომ ჩამოკიდო, მაშინაც საზეიმო განწყობა შეიქმნება, იქ ადამიანი არ არის. (ილ. 6,7) მე ყველაზე მეტად მაინტერესებს ადამიანი, მისი პლასტიკა, მისი ხასიათი, ტემპერამენტი და ა.შ. ადამიანი ქრება ასეთ ხელოვნებაში. მერე ენერგეტიკა არ მოდის, ენერგიული არ არის, ენერგეტიკას მე მაინც ადამიანს, მის სილუეტს ვუკავშირებ. ინტენსიურ ფერს ზემოქმედება დიდი აქვს, მაგრამ იმპრესიონისტების ხელოვნება რომ ავიღოთ, ესენი პირველები იყვნენ, ვინც გავიდნენ პლენერზე და პეიზაჟებს აკეთებდნენ უფრო მეტად; მაგრამ ძველ ფერწერას ფონად ჰქონდა მუდამ მუქი, მუქზე სხეული, თავად ადამიანის ფერი კარგად გამოიყურება. ნათელი მუქზე ჩანს კარგად, მაგრამ იმპრესიონისტები რომ გავიდნენ პლენერზე, ფონიც ნათელი გახდა, ნათელი ნათელზე ქრება, ამიტომ სეზანი, თუ დააკვირდებით, გამოყოფს ამ ნათელს - ნათელზე მუქი კონტურით. იმპრესიონისტებმა ვერ გაიაზრეს, რომ ძალიან ჟღერადი ფერი ფორმაზე ძნელად „ჯდება“, ძლიერი ფერები, როგორც ვთქვი, ფორმას კი არ ეხმარებიან, პირიქით ანგრევენ, მაგრამ ეს გამოდის სეზანს კონტურის საშუალებით და ედმონდ კალანდაძეს, რატომ, იცი? სადაც საჭიროა ჩრდილი ესენი მანდ აკეთებენ მუქ, მაგრამ ჟღერად ფერს, ამიტომ გამოუვიდათ. მონე და პისარო რომ ავიღოთ, მონეს აქვს რუანის ტაძრის სერია, ეს რა არის, იცი? აბსტრაქციონისტემბა თქვეს, რომ კედელი დაკარგულია, მისი მასა, სიმძიმე, აბსოლუტურად დაკარგულია.

კანდინსკიც ამბობდა, რომ აბსტარაქცია დაიწყო მონეს ზვინების ნახვის შემდეგ...

იმიტომ თქვა, რომ მატერიალობა დაკარგული აქვს, ჰაერი გაჩნდა, ფერადი ლაქები გაჩნდა და ა.შ. და რაღა საჭიროა საგანი იყოს რეალისტური, მივიღებთ აბსტრაქტულ ხელოვნებას, მივიღეთ ლაქები, მაგრამ ადამიანი გაქრა: - მე სუფთა პლასტიკა მაქვს მხედველობაში, ადამიანის პლასტიკა. ცხოველი ლამაზია პლასტიკურად, ბუნება პლასტიკის სამყაროა, პლასტიკური სიმდიდრე და გამომსახველობა. ეს არ არის ფსიქოლოგიის სამყარო.

როგორ ფიქრობთ, სავალდებულოა მხატვარმა მიიღოს აკადემიური განათლება?

არა, სრულებითაც არა. ფიროსმანმა მიიღო აკადემიური განათლება? არა! მართალია, სეზანი კი სწავლობდა ხატვას, მაგრამ ამაში არაა საქმე. მათ, ვინც აკადემია ჩამოაყალიბეს პირველად, რა გააკეთეს, იცი? ხელოვნებაში მეცნიერული მიდგომა შემოიტანეს. ესაა ანატომიის შესწავლა, მე არ ვარ წინააღმდეგი, მაგრამ როდესაც ანატომიის შესწავლით შენაცვლება ხდება - ეს უკვე არ ვარგა. ველურები კლდეზე და გამოქვაბულებში რომ ხატავდნენ, არაჩვეულებრივი ნახატებია და რა, ანატომიას სწავლობდნენ?! არა, აკვირდებოდნენ! რატომაა ცუდი იცით? - შენაცვლება ხდება და შემდეგ უკვე ხელოვნების ნიმუში კი არაა, ანატომიის ატლასი ხდება. () განცდა უნდა იყოს, მხოლოდ ფორმა კი არ უნდა იყოს, უნდა განიცადო, აქ კი განცდა შეანაცვლა ცოდნამ.

ლეონარდო ხომ მხატვრობას, როგორც მეცნიერებას, ისე აღიქვამდა...

ლეონარდო გენიალური მხატვარია და მიქელანჯელოც, რა თქმა უნდა, მაგრამ აკადემიამ მიქელანჯელო ძალიან მოაქცია თავის ჩარჩოში. მაგალითად, როცა ვუყურებთ ადამიანის სახეს, ყველაზე მუქი აქვს ნესტო, როდესაც ამ ნესტოს ვუყურებ, ის ათჯერ უფრო ძლიერია, ვიდრე როდესაც მთლიანად სახეს ვუყურებ. მე თუ თავს ვუყურებ და არა ნესტოს, მაშინ ეს დაჩრდილული ადგილი, როდესაც მაგაზე გადამაქვს ყურადღება, არ ჩანს ისე ძლიერად, როცა მთელი მოცულობა ჩანს. მე ხომ მთელს ვხატავ, მაინტერესებს მთელი. ისე უნდა დავხატო მე ეს ნესტო, იმ სიძლიერით უნდა გავაკეთო, რა სიძლიერითაც ჩანს მთლიანობაში და არა ცალკე. (ილ. 9, 10, 11)  მიქელანჯელო კი ნაწილ-ნაწილ ხატავდა. გამოდის, რომ მთელი დაიკარგა და დეტალებზე მოხდა ყურადღების გადატანა. გამოვიდა დანაწევრებული, დაშლილი სხეული, მთელი დაიკარგა, რასაც ძველი, ანტიკური სკულპტორი არასდროს გააკეთებდა. სიძლიერე და მასალის შესაძლებლობა უნდა იხარჯებოდეს მთელზე. ნაწილზე უნდა დაიხარჯოს ბევრად უფრო მოკრძალებული სიძლიერით. ჯერ ფორმა უნდა გაიგო და შემდეგ გააკეთო და არა გადმოიხატო, თუნდაც  ძალიან ოსტატურად.

თქვენ ასწავლიდით კიდეც აკადემიაში, სწავლების როგორი მეთოდი, მიდგომა გქონდათ სტუდენტებთან?

მე ვმუშაობდი მათთან ერთად, მათთან ერთად ვხატავდი, ძალიან მოსწონდათ, სხვათა შორის ეს, იმიტომ, რომ ყველაფერს სიტყვით ვერ აუხსნი, უნდა აჩვენო, ამიტომ მომწონდა ეს. სხვათა შორის, მე არ ვთვლი, რომ ეს ცუდი მეთოდია, მე მგონი, პირიქით, ძალიან კარგი მეთოდია. მხოლოდ სიტყვებით ძნელია აუხსნა, ვერ ვეუბნებოდი მთავარ სათქმელს. მაგალითად, ნიკოლოზ კანდელაკი, რომელმაც ჩამოაყალიბა და აღზარდა გამოჩენილი მოქანდაკეები, ვინც კი არიან საქართველოში,  ამ მეთოდით მუშაობდა. ასე რომ, როგორც მეთოდი, მე მგონი, არ არის ცუდი.

ნიკოლოზ კანდელაკი ახსენეთ და თქვენი აზრით, სკულპტურაში რატომ განვითარდა კანდელაკის ხაზი და არა იაკობ ნიკოლაძის?

აქ არის ორი პრინციპული განსხვავება, და რაში მდგგომარეობს ეს... ფორმა რომ დაინახოს ადამიანმა, საჭიროა, მისი ორივე მხარე - განათებულიც და დაჩრდილულიც  ჩანდეს. მაშინ გამოიყვან ფორმას, მაგრამ, ტრადიცია აკადემიური სურათისა, რომ მხატვრები ფორმას კი არ აკეთებდნენ, არამედ აკეთებდნენ განათებულ ლაქას და ჩრდილოვან ლაქას, მაგრამ ვინც ნიჭიერი იყო - ის ამსგავსებდა, მაგრამ ფორმით კი არ ამსგავსებდა, არამედ შუქ-ჩრდილით და ჩრდილიან მხარეს  ფოტოგრაფიული სიზუსტით იხატავდნენ და ისეთნაირად დაოსტატდნენ, რომ იქმნიდნენ ილუზიას იმისა, რომ ნატურას ხატავდნენ. ქმნიდნენ ნატურას, მაგრამ არ  ესმოდათ, რას აკეთებდნენ, შეგრძნობილი კი არ ჰქონდათ ეს მოცულობა, არამედ კარგად იხატავდნენ მუქსა და ღია ლაქებს. აი, ეს განსხვავებაა კანდელაკსა და ნიკოლაძეს შორის. ნიკოლაძე სწავლობდა როდენთან და აითვისა სწორედ ეს. მე ვიტყოდი, აკადემიური მანკიერი ხედვაა ეს საერთოდ, ძალიან ოსტატურად ქმნიდა, როგორ არა, მაგალითად, მთაწმინდაზე რომ არის... (იგულისხმება ილია ჭავჭავაძის საფლავზე ძეგლი „მწუხარე საქართველო“; ს.ბ.). ანტიკურ სკულპტურებს არასდროს ნატურიდან არ აკეთებდნენ, ისინი აკეთებდნენ ფორმას და გამოდიოდა მშვენიერი, ლამაზი, ჰარმონიული სკულპტურა და როდესაც იხატავ ან აქანდაკებ სხვა რაღაციდან, შენ ბოლომდე არ გაქვს გააზრებული, რას აკეთებ, მექანიკურად აკეთებ და მთლიანად ვერ გაქვს წარმოდგენილი. როდენს პირველ პერიოდში ჰქონდა კარგი ნამუშევრები, შემდეგ უკვე - აღარ, საფრანგეთში ეს რომ ვთქვა, ალბათ, მომკლავენ. ასევე, ენგრი - იყო ასეთი მხატვარი, ახლა საფრანგეთში მასზე ლოცულობენ, არადა, არ ვარგა. აი, ელდარ შენგელაიას ხომ აქვს ფილმი „არაჩვეულებრივი გამოფენა“ და ამას რომ ამბობენ: „ცხვირი გავს - გავს, თვალი გავს - გავს“ - არ არის ეს სწორი. (ილ. 12, 13) მარტო დამსგავსება კი არ არის ამოცანა, ამოცანა არის ჰარმონიული ნაწარმოები, სადაც მასალიდან გამომდინარე, გეძლევა საშუალება, სრულყოფილად შექმნა რაღაც, რაც არ ყოფილა არც ბუნებაში, არც არსად და მხოლოდ აქ არის. ბუნებაში ასეთი ფიგურა, როგორიც ვენერა მილოსელია - არ არის. რატომ არ არის? დავაყენოთ ნაღდი ნატურა და შევადაროთ ვენერა მილოსელს, რა განზოგადების წინაშე დავდგებით? რა ენერგია მოდის მისგან? ნატურიდან კი არ მოდის ენერგია, სწორედ იმიტომ, რომ მოქანდაკე ფორმას აკეთებს, ენერგიულ ფორმას.  მაგალითად, პომპეის მხატვრობა, ეს არის კარგი ფერწერა და კარგი ნახატი, და შემდეგ რეპინის სურათს რომ შევადაროთ, ვნახავთ, რომ მხატვარი ფორმას ვერ გრძნობდა, ის ხატავდა კარგ კოსტიუმებს, კარგ შარვლებსა და ქუდებს. ძალიან ზუსტად, ფოტოგრაფიულად ხატავდა.

რა დამოკიდებულება გაქვთ თანამედროვე ხელოვნებასთნ?

ავანგარდს აქვს სწორედ მასალა,  კარგია, მე მომწონს ეს. მაგრამ არ მომწონს გაქცევა ჩვენი დარგიდან. ჩვენი დარგი არის პლასტიკა, ე.ი. რაც ჩანს თვალით. რა ხდება სულში, ეს ჩვენი დარგის საქმე არ არის. ამისთვის არსებობს პოეზია, ლიტერატურა, მუსიკა, ფსიქოლოგია. ახლა, რას ფიქრობს ხე ან რა შინაგანი პროცესებია ბუნებაში - დაგვებადება ეს კითხვა?! ჩვენ ვაკეთებთ იმას, რაც ჩანს და ვცდილობთ, ჰარმონიაში მოყვანილი ჩვენი შთაბეჭდილებები გამოვხატოთ. რას აკეთებენ გურულ სიმღერებში, მაგალითად „ხასანბეგურაში“, რას აკეთებენ? ესენიც ქმნიან რაღაც ჰარმონიას, სხვადასხვა დაპირისპირებული ხმებია, რომლებიც უნდა მოიყვანო გარკვეულ  ჰარმონიაში,  კონტრაპუნქტი ჰქვია ამას და გამოდის სიმღერა. სტრავინსკი რომ ჩამოვიდა საქართველოში, გაგიჟდა, ისე მოეწონა ეს გურული სიმღერები. ჩვენც ამას ვაკეთებთ. ჩვენც ვქმნით ჰარმონიულ ერთობას, ესთეტიკურს, როგორ არის მოწყობილი სამყარო, რაღაც მხატვრულ სახეებში უნდა იყოს ეს ყველაფერი ჩამოყალიბებული, როგორც მოდელი. ვენერა მილოსელი იმიტომ კი არ არის მშვენიერი რომ ლამაზი ქალია გამოქანდაკებული, არა, ის არის ჰარმონიული მოდელი, რომ ასეა მოწყობილი სამყარო. ამის სიმბოლო უნდა იყოს ხელოვნების ნაწარმოები და არა ის, რომ ლამაზი ქალი დააყენო და გადმოიხატო. უნდა შექმნა რაღაც ისეთი მრალაფეროვანი და მრავლისმთქმელი ჰარმონია, სადაც ჩამოყალიბებული იქნება თვალსაზრისი, როგორ არის მოწყობილი სამყარო. ჩვენ ხომ გარკვეულ რიტმში ვცხოვრობთ, მზე ჩადის, შემდეგ  ისევ ამოდის და ისევ ჩადის, ეს გარკვეული რიტმია, იცვლება წელიწადის დრონი, ეს არის მრავალფეროვანი ჰარმონია. ჩვენ ხომ კარგად ვგრძნობთ თავს ჰარმონიულ სამყაროში და ქაოსში არ ვგრძნობთ თავს კარგად, ეს ავანგარდი ქაოსს ქმნის. იმპრესიონისტებმა კი არ მოშალეს, მაგრამ საერთოდ მეორე პლანზე გადაიტანეს კონსტრუქციული საწყისი სამყაროსი. კონსტრუქცია გულისხმობს სივრცობრივ აზროვნებას, ერთი მხარის იგნორირებისას,  ვგულისხმობ სივრცეს, ისევ ცალმხრივ თეორიას მივიღებთ. თანამედროვე ფიზიკოსები ძვრებიან ამ სიღრმეებში, ეს მხატვრების საქმე არ არის. თუ გაცნობიერებული ხართ თანამედროვე ფიზიკაში - მაქს პლანკი, ერნესტ რეზერფორდი, ალბერტ აინშტაინი და ა.შ. ისინი ფასეულობას ქმნიან... და  ავანგარდისტები რას აკეთებენ? სიბნელეში, აბსურდში გადადის ეს მიმდინარეობა, რატომ უყვართ და მოსწონთ ახალგაზრდებს - გაუგებარია.  მაინც არ მესმის, სანამდე მივა ეს ყველაფერი.

გარდა მხატვრობისა,თუ გიმუშავიათ სხვა მედიუმებში, კინოსა და თეატრში...

დიახ, კინო უფრო დაკავშირებულია ფოტოსთან, ვიდრე ფერწერასთან, კინო ახლაც, ჯერ კიდევ ეძებს თავის ესთეტიკას, ჯერ არ აქვს ჩამოყალიბებული, გვერდითა დარგებიდან ამ ფასეულს იყენებს, მაგრამ თავისი ესთეტიკა, ფოტოესთეტიკა ჯერ არ აქვს ჩამოყალიბებული. მანდ შეიძლება ლაპარაკი იყოს კადრზე, როგორ არის კომპოზიცია აგებული, როგორი იქნება ფერში. მაგრამ სულ რამდენიმე ფილმი შემიძლია ჩამოვთვალო, სადაც მთავარი იყო კინოესთეტიკის ძიება: „Белая грива“, „Красный шар“, რამდენიმე სურათი იყო, სადაც ფილმის რეჟისორმა ეს ძიება გაითავისა, შეექმნა ხელოვნების ნიმუში. კინოში სიუჟეტია.. სიუჟეტი ეს გარედან შემოტანილია, სიუჟეტი, ლიტერატურა, ფსიქოლოგია, სოციალური ურთიერთობები, ბევრი რამ მონაწილეობს კინოში, მაგრამ ჩვენ ვხედავთ მოძრავ ფოტოს, ეს უნდა იყოს ძალიან მაღალ ხარისხში, რომ თავისთავადი გახდეს, ამიტომაა საჭირო, რომ მოძიებულ იქნას ფოტოესთეტიკა და ის ფასეული უნდა იყოს. მაგალითდ, ალენ რენეს ფილმში „შარშან მარიენბადში“ ეს მხარე კარგად იყო მიღწეული. თეატრში თეატრალურობის მისაღწევად მხატვრობა მონაწილეობს, ეს მაინც სანახაობაა და თვალით აღიქმება. ესეთი წარმოდგენა დატოვა სულხან-საბა ორბელიანის „სიბრძნე სიცრუისაზე“ შექმნილმა სპექტაკლმა. აქ კოკა იგნატოვის ფონი იყო, არაჩვეულებრივად მეტყველი და თითქოს ტონი მისცა ამ ყველაფერს. მხატვრობა, ასევე, განსაკუთრებულია ბალეტში - მოძრავი ფიგურები და რა ფონზე ხდება თვითონ მოქმედება.. გარკვეულწილად, იყო სხვადასხვა მიდგომა, გადაწყვეტა. მაგალითად, ირაკლი გამრეკელი კონსტრუქციას აკეთებდა, ბალეტს სივრცე სჭირდება, ამიტომ ის ბალეტზე არ მუშაობდა, მისი შესანიშნავი ნამუშევარია ოპერა „ლატავრა“. აქ აქცენტირებული იყო საქართველოს მთიანი მხარე. კონსტრუქციას თავისი რიტმიკა, და თავისი მოძრაობა ჰქონდა. სანდრო ახმეტელმა ყურადღება ძალიან გაამახვილა ამ მეტყველ მოძრაობაზე. სოლიკო ვირსალაძე ბალეტის მხატვარია, კონსტრუქცეიები მაინცდამაინც არ გამოდგება აქ, სივრცე უნდა იყოს, სადაც თავისუფლად იმოძრავებ, ამიტომ, ვირსალაძეს ჰქონდა უკანა ფარდა, ფერწერულად გადაწყვეტილი და კოსტიუმები, ძალიან დიდი ოსტატი იყო კოსტიუმების. ფერწერა წამყვანი იყო ვირსალაძის შემოქმედებაში.

მისაღებია თუ არა თქვენთვის  გარემო, რომელშიც მუშაობთ? როგორ სახელოსნოს ისურვებდით?

ესეც დიდია ჩემთვის. ერთი კარგი მხატვარი იყო მელიქოვი, მას არ ჰქონდა სახელოსნო და მე მაქვს...  (ილ. 14, 15)

კრიტიკოსებთან, ხელოვნებათმცოდნეებთან რა დამოკიდებულება გაქვთ?

გააჩნია კრიტიკოსს... საერთო კატეგორიებით მსჯელობა არ შეიძლება, მხატვრის აზრს უნდა ჩაწვდე აუცილებლად, ეს განცდის მომენტი უნდა იყოს, თუ ეს არ არის, სხვანაირად ვერ გაიგებს. ზოგიერთი კრიტიკოსი კი საერთო, ზოგადი კატეგორიებით მსჯელობს.

რას ურჩევდით სტუდენტებს?

ახლა აკადემია არ დგას სწორ პრინციპებზე, მაგრამ როგორც ყველაფერი ვითარდება, ისე განვითარდება მხატვრობაც და მხატვრებიც. მაინც მგონია, რომ დაუბრუნდებიან საწყისს. ახლა აღრევაა და ქაოსია - წარმოდგენებში, პრინციპებში, რატომღაც ურევენ ყველაფერს ერთმანეთში, მაგრამ ეს ყველაფერი დაიხვეწება და იდეალურისკენ წავა. იდეალური სამყარო არ ესმით ახლანდელ ახალგაზრდებს. რა არის იდეალური სამყარო? ის არ არსებობს, ისევე, როგორც კომუნიზმი არ არსებობს, მაგრამ ხომ არსებობს წარმოდგენა?! სტუდენტებმა უნდა იკითხონ ბევრი სახელოვნებო და ფილოსოიური ლიტერატურა - ჰეგელი, დეკარტი, ყველა... დეკარტმა რომ თქვა: „ვაზროვნებ, მაშასადამე ვარსებობ“ - რას გულისხმობდა? დეკარტი გულისხმობდა, რა თქმა უნდა, ადამიანს. ხეს აზროვნება არ სჭირდება, მაგრამ მაინც არსებობს. ადამიანს გულისხმობდა, ადამიანის წარმოდგენებს, რა საზრისი აქვს ჩვენს სამყაროს. სამყარო არის შექმნილი სწორედ ამ ჰარმონიით, ამიტომ გამორიცხვა ერთი საწყისისა და მხოლოდ მეორის გათვალისწინება მოგვცემს მცდარ წარმოდგენას სამყაროზე, ცალმხრივი გამოვა. ორივეს როცა გულისხმობს, მაშინ შნო უნდა გქონდეს იმისა, რომ აქედან შექმნა რაღაც გარკვეული ერთობა, ეს როგორც ხელოვნებაშია, ასევეა მეცნიერებაშიც, მაგრამ მეცნიერებას არ სჭირდება ესთეტიკური ღირებულება,  თუმცა, ამბობენ, რომ, მაგალითად, ამა და ამ ფიზიკოსს აქვს ლამაზი თეორია. რას გულისხმობენ ამაში? - რომ იმდენად სრულყოფილია ეს თეორია, რომ ესთეტიკურ ფასეულობას ღებულობს. სტუდენტებმა თავიანთი საქმე უნდა აკეთონ, ჰარმონიული ნამუშევრები უნდა შექმნან.

პერსონალური გამოფენები:

1981 მხატვრის სახლი, თბილისი, საქართველო.

1981 კუზნეცკის ხიდის საგამოფენო დარბაზი, მოსკოვი, რუსეთი.

1982 ქართველ მხატვართა გამოფენა, ვენა, ავსტრია/პრაღა, ჩეხოსლოვაკია

1987 საარბრუკენი, გერმანია

1992 საქართველოს კულტურის ცენტრი „მზიური“, მოსკოვი, რუსეთი.

1994 ხელოვნების საერთაშორისო ცენტრალური საგამოფენო დარბაზი, პარიზი, საფრანგეთი.

1994 სამხატვრო გალერეა, ქ. ბერგჰაიმი, გერმანია.

1995 მუნიციპალიტეტის საგამოფენო დარბაზი ქ. ვესელინგი, გერმანია.

1996 „რაინდთა კლუბის“ საგამოფენო დარბაზი, მოსკოვი, რუსეთი.

1996 სასტუმრო „მეტროპოლის“ საგამოფენო დარბაზი, მოსკოვი, რუსეთი.

1997 საქართველოს საელჩო, მოსკოვი, რუსეთი.

1998 მხატვრის ცენტრალური სახლი, მოსკოვი, რუსეთი.

2000 ტრეტიაკოვის გალერეა (მხ. გიგინეიშვილთან ერთად) მოსკოვი, რუსეთი.

2003 დიზაინერთა კავშირის საგამოფენო დარბაზი, თბილისი, საქართველო.

2005 გალერეა „კოპალა“, თბილისი, საქართველო.

2005 მ. ბერძენიშვილის სახ. კულტურის ცენტრი „მუზა“, თბილისი, საქართველო.

2006 „ბაია გალერეა“ თბილისი, საქართველო.

2009 „British corner“, თბილისი, საქართველო.

2009 „Air Gallery“, ლონდონი, დიდი ბრიტანეთი.

2011 გალერეა „ვერნისაჟი“ თბილისი, საქართველო.

2012 TBC art გალერეა, თბილისი, საქართველო.

ჯგუფური გამოფენები:

1955 წლიდან მონაწილეობს საქართველოს რესპუბლიკურ გამოფენებში, იფინება მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში ქართველ მხატვრებთან ერთად.

ნამუშევრები დაცულია:

დიმიტრი შევარდნაძის სახელობის ეროვნული გალერეა, თბილისი, საქართველო.

საქართველოს ეროვნული მუზეუმი, თბილისი, საქართველო.

თეატრის, მუსიკის, კინოსა და ქორეოგრაფიის მუზეუმი, თბილისი, საქართველო.

ტრეტიაკოვის გალერეა, მოსკოვი, რუსეთი.

აღმოსავლეთის ხალხთა ხელოვნების მუზეუმი, მოსკოვი, რუსეთი.

რუსეთის სამხატვრო ფონდის კოლექცია.

თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი, მოსკოვი, რუსეთი.

რიო-დე-ჟანეიროს ნაციონალური გალერეა, ბრაზილია.

ლუდვიგის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი, აახენი, გერმანია.

ამერიკის, საფრანგეთის, იტალიის, გერმანიის, შვედეთის, საბერძნეთის და სხვა ქვეყნების კერძო კოლექციები.