ბედი მოცემულობაა, ცხადი და გადაულახავი, გარდუვალი, თავდახსნა შეუძლებელია. ბედის საზღვართა შორის ყველაზე აშკარა და ყველაზე გარდუვალი არის სიკვდილი. სიკვდილია ის უდიდესი ჭირვებათა შორის, რასაც ადამიანი არ ურიგდება დღიდან მისი ადამიანობისა დღემდე. არ ურიგდება ამ განშორებას, ამ დასასრულს, ამ სიტყვას `აღარასოდეს~. განშორებას სიცოცხლესთან, დასასრულს სიცოცხლისას, `აღარასოდეს~ შეხვედრას განშორებულთან.

ადამიანის შესაძლებლობები ძალიან ვრცელია, და ამ სივრცის ზღვარია სიკვდილი, გამოსავალი _ სიცოცხლის შესაძლებლობა. სიკვდილს არ ურიგდება სიცოცხლის შესაძლებლობა და დღიდან ამ შესაძლებლობათა თანაარსებობისა, ანუ _ ადამიანად არსებობისა, ებრძვის. საშუალება, რომლითაც ეს ბრძოლა წარმოებს, ადამიანის სულია, გამარჯვების შეძლება მისი თვისებაა. ყოველივე, რაც ადამიანის სულმა შექმნა, კაცობრიობის მთელი სულიერი კულტურა, გამარჯვების დედამიწაზე შთენილი ძეგლია და სწორედ ამიტომ, შემდგომი გამარჯვებისთვის _ საწინდარი. ისევ ბარათაშვილს მივმართოთ, რომ ჩემს შემდგომად მოძმესა ჩემსა სიძნელე გზისა გაუადვილდეს.

ახლა ვცადოთ აღვადგინოთ სურათი ადამიანის გაადამიანების დღისა. დღისა, როცა იგი `პირველად~ არ შეურიგდა სიკვდილს. ამისთვის დაგვჭირდება ვიგულისხმოთ ერთი მეტად უბრალო რამ: ადამიანი არსებითად არ შეცვლილა, და ჩვენ შეგვიძლია, საკუთარი `ადამიანობის~ ცოდნით წარმოვიდგინოთ ადამიანი `იმ დღეს~.

მეცნიერებამ ამ, არსებითად შეუცვლელ, ადამიანს დაარქვა `ადამიანი მოაზროვნე~. რელიგიამ მისი გაჩენის დღე მონიშნა ბოროტისა და კეთილის ცნობადის ხის ნაყოფის მირთმევით. ამ ხილის გემო ადამიანმა გაიგო არა საკუთარი, არამედ სატანის ნებით (შეცდომაა ფიქრი იმისა, რომ ეს მირთმევა ადამიანის თავისუფლების პირველი აქტია).

ადამიანი თავისუფალია, როცა საკუთარი თავის ნებას ავლენს, ანუ – საკუთარი არსების, ანუ _ საკუთარი სულის, იმისა, რაც მასში სიცოცხლესაა მისწრაფული. სატანა არარსებობაა, სიკვდილი. ესე იგი, ადამიანმა არარსებობის ნება გაამჟღავნა იმით, რომ ცნობადის ნაყოფი იგემა. რა არის ცნობა, შეცნობა, ცნობიერება? სხვადასხვა რამ, მაგრამ ერთი რიგი. სადაა ამ რიგში ცოდვა? ცნობიერება იარაღია, რომელიც შეიძლება მოხვდეს სიკეთის სამსახურშიც და ბოროტებისაც _ სასიცოცხლოდაც იმუშაოს და სასიკვდილოდაც. ანუ _ ცნობიერების ამოქმედებას ამართლებს მისი სასიკეთო მიმართულება. ადამიანი თავად წყვეტს, რას ამსახუროს გონება (რუსთაველი ღმერთს მიმართავს: `ძალი მომეც და შეწევნა შენგნით მაქვს, მივსცე გონება~), ანუ: ცნობიერებასთან დაკავშირებითაც დგება არჩევანის მომენტი, ძალაში შედის ადამიანის განმსაზღვრელი თვისება _ თავისუფლება. გარდა ამისა, ცნობიერება არის სამყაროს აღქმა, შეცნობა, კანონზომიერებათა ძიება, საკუთარი გარკვეულობა და სხვ. ორთავე _ თავისუფლების მომენტიცა და შეცნობისკენ სწრაფვაც _ გულისხმობს ადამიანის განდგომას მარადიული სამყაროსგან, სამყაროსგან, რომელშიც ღმერთია. ცხადია, მისწრაფება გარკვეულობისკენ ნიშნავს იმას, რომ არსებობს დისტანცია გამრკვევსა და გასარკვევს შორის და, ამავე დროს, არსებობს კითხვა, ანუ _ ამ მანძილის არმოთმენა და მისი დაძლევისკენ მისწრაფება. ეს კი უკვე ხსნის შესაძლებლობაა, ე. ი. ადამიანმა დაკარგა მარადიული არსებობა, მაგრამ არ დაუკარგავს მისი მოპოვების შესაძლებლობა.

ადამიანი განმარტოვდა სამუდამო სამყოფელისგან. იგი სიკვდილის წინაშე დადგა. ვნახოთ ახლა, რა არის ის სამუდამო სამყოფელი, რომელიც ადამიანმა დაკარგა. ღმერთმა შექმნა ცა, ვარსკვლავები, მიწა, წყალი, ხეები, ცხოველ-ფრინველები და თევზები _ ის ემპირიული სამყარო, რომელსაც ჩვენ დღესაც ვთელავთ და ამას ჰქვია ედემი, სამოთხე, ანუ მარადიული სამყოფელი.

ამ მარადიული სამყაროდანაა გამოძევებული ადამიანი, სიკვდილის წინაშე მდგარი, მაგრამ აღჭურვილი მსგავსებით ღმერთთან, ე. ი. სიკვდილის დაძლევის შესაძლებლობით. ძნელი არაა იმის მიხვედრა, რომ ემპირიულმა სამყარომ დაკარგა მარადისობა, ანუ ღმერთი თავის თავში და ადამიანმა _ ამ სამყაროში მარადიული არსებობა, ანუ _ ღმერთთან ცხოვრება ამქვეყნად. ქვეყანა ქვეყანადვე დარჩა, ადამიანიც დარჩა ამ ქვეყანაში _ უკვე გაცუდებულში, ღმერთი წავიდა. მისი სამყოფელი კვლავ მარადიულია, ოღონდ ის მოსაპოვებელი გახდა საკუთარი ნებით და ძალით, ტანჯვით. ღმერთთან მიახლება უკან, მამასთან დაბრუნებაც არის, როგორც ამას სახარების იგავი უძღები შვილისა წარმოგვიდგენს და წინსვლაც, სწორედ ღმერთის სამყაროდან განდგომის გამო. წინმსვლელი მონაგებს სულისას მიაგებებს ღმერთს.

ესაა ახოვანება, დიდება (მცირეს _ ზრდა, პატარის _ გადიდება), ადამიანის ნებით და ძალით სულისგან შესრულებულ სამუშაოთა ნამდვილი ფასი, რომლის მიღებასაც მარადიული სიცოცხლე ელის, როგორც შეხვედრას ამ ადამიანის სიცოცხლესთან. ამ შეხვედრის ადგილს კვლავ უწოდებენ ედემს, სამოთხეს და წარმოიდგენენ ისეთ წალკოტად, როგორიც იყო ეს ქვეყანა, როცა აქ იყო ღმერთი, ანუ _ სანამ ეს ქვეყანა მარადისობის შესაძლებლობას დაკარგავდა.

ახლაღა წარმოვიდგინოთ ადამიანი `იმ დღეს~. ლაპარაკია მოაზროვნე ადამიანზე, ჩვენნაირზე. აზროვნება არ არსებობს კითხვების გარეშე, ხოლო კითხვა დეფიციტის ანუ ნაკლულოვანების გარეშე. შეიძლება, აგრეთვე, ითქვას _ დანაკარგის გარეშე. რაკი მარადიულ სამყოფელში ღმერთთან ყოფნა სრული სიცოცხლეა, `დანაკარგი~ არის ამ სისრულის დეფიციტი, ანუ ადამიანი შეხვდა სიკვდილს, რომელსაც მისი სიცოცხლე, მისი სინამდვილე არ ეგუება და ტანჯვა, ამ შეხვედრით გამოწვეული, იქცევა კითხვად, საკითხავად. სისავსისა და სიცარიელის ყოველი შეხვედრა, დიდი თუ მცირე, ტანჯვის ადგილია. სიკვდილთან შეხვედრა დიდი ტანჯვაა, საკითხიც, გამოწვეული, დიდი საკითხია. კაცი, რომელიც უყურებს უსიცოცხლო სხეულს თავისი ახლობლისას, რომელიც აგერ ახლახანს დადიოდა, იცინოდა, ერთად იყვნენ, შემცბარია და შეძრწუნებული. ხოლო ცნობიერება, ამის შემხედვარე, იაზრებს, რომ საიდუმლო სიცოცხლისა ყოფილა სიკვდილი, ანუ _ სიცოცხლეში ადამიანისა ყოფილა სიკვდილის შესაძლებლობა. და რადგან არ ეგუება იმიტომ, რომ სჭირდება, უყვარს და ეშინია და ეშინია თავისი სიცოცხლის უიმისოდ, იწვევს თავის თავში კითხვას _ მაშ, რა არის საიდუმლო სიკვდილისა? და, ცხადია, სიკვდილის საიდუმლო სიცოცხლეა, რომელსაც, ჩვეულებრივ, მიცვალებულის კულტს უწოდებენ. დაკრძალვის წესები და, შესაბამისად, სარიტუალო საგნები, ყველაზე ძნელად ცვალებადი რამ ჩვევათა შორის, მონიშნავენ უძველეს კულტურათა არქეოლოგიურ სურათს.

რაღა თქმა უნდა, ეს არის მისწრაფება უკვდავებისკენ გარეშე ცოდნისა უკდავების შესახებ, რომელსაც ქრისტე გააცხადებს და გახსნის კიდეც შეკრულ წრეს: ცხოვრება_სიკვდილი_ცხოვრება; წრეს, რომელიც ქრისტემდელი კულტურების ძირითადი მახასიათებელია. იგულისხმება, რომ რაკი არის მისწრაფება მარადიული სიცოცხლისაკენ, მაგრამ არ არის ცოდნა მარადიული არსის შესახებ (თუმცა კი, ხდება ამ ცოდნასთან საკუთარი, ადამიანური მისწრაფების შესაძლებლობებით მიახლოება) მარადიული სიცოცხლე წარმოიდგინება ამქვეყნიიური ცხოვრების ანალოგიით.

სამარხები სახლებად იქმნება და მათი ინვენტარი _ ცხოვრებისეული საჭიროების გათვალისწინებით, თანაც _ გარდაცვლილთა ამქვეყნიური ძალაუფლებისა და ქონებრივი შეძლების შესაბამისად. ეს შეცდომა, ცხადია, ნაზღაურდება, როგორც წესი _ მხატვრულობით. სულიერი კულტურა სულიერების დეფიციტის ანაზღაურებაა.

რაკი სიცოცხლე სიკვდილის მერე, რომელიც სიკვდილთან შეუგუებლობამ დაუშვა და ადამიანმა დაიჯერა, მიმსგავსებულია ამქვეყნიურ ცხოვრებას, უკვდავი არსებაც, ღმერთი, ამქვეყნადვე წარმოისახა ადამიანმა. სჯობს ვთქვა _ `დაისახა~, რადგან ეს ფორმა გვატყობინებს `ვეფხისტყაოსანში~ დადასტურებულ მნიშვნელობას სიტყვისა `სახე~ _ მიზანი. იმის თქმა მინდოდა, რომ ადამიანისგან ღმერთად დასახული ადამიანის მისწრაფების მიზანი ხდება. ხდება ასე _ მისწრაფება განაპირობებს ღმერთად დასახვას, არჩევანს _ სასიცოცხლო აუცილებლობის მოთხოვნილება და ემპირიული სიცხადე (მაღლაა მზე და მთვარე, ზეციდან მოდის წვიმა).

მარტოობა ადამიანის თანდაყოლილი ცოდნაა, არა ყოველთვის _ ცნობიერი. ძირითადად მგრძნობიერია, საჭიროებით მიმართული. და ნიშნავს იმას, რომ ადამიანს აქვს `მეხსიერება~ საკუთარი წილობისა მთელის მიმართ და მთელი ცხოვრება ეძებს თავის მთელს, თავის სიმრთელეს, რასაც თავი უნდა შეაფაროს. თავშესაფრის ძიება ხდება ინსტინქტის, გრძნობისა თუ ცნობიერების დონეზე ან ყველა მამოძრავებელი _ ერთად. ამ ძიებათა გზაზე ადმიანი ისახავს ღმერთს, როგორც მომცემელს, მწყალობელს.

ქართული წარმართობის ენაზე მას ჰქვია `მორიგე ღმერთი~ (აბა, დღეს მე ვის რა ვარგე, _ აქაა შენარჩუნებულ მიმცემის მნიშვნელობა). იგი მაღლაა. სასიცოცხლოდ აუცილებელია მასთან კავშირი. საზედაო კომუნიკაციის საშუალებათა ერთობლიობა რელიგიაა. რელიგიის შემადგენელთა გამოცალკევება შესასწავლად თუ სხვათათვის სასწავლებლად არის ყოველთვის ძალდატანება რელიგიის ბუნებაზე. გამოცალკევება ყოველთვის ძალდატანებაა. ყველაზე `სუფთა~ სახით რელიგია გულისმიერი მისწრაფებაა, სიყვარული (სუფთა სახით სიყვარულია ყველაფერი _ მიზიდულობაზე მოგახსენებთ), მაგრამ სწორედ ამ `სახით~ არის ის დაუსახელებელი და მოუხელთებელი _ `უცნაური და უთქმელი~, რუსთველს რომ დავესესხოთ. ცოტას თუ დავფიქრდებით, გამოვა, რომ სწორედ ამ დასესხებამ გაგვაგებინა ამ ეპიზოდში, რომ რელიგიებში, სადაც ცოდნა გამოცხადებას არ ეფუძნება და ღმერთი `დასახულია~, ღმერთი არის ღმერთისკენ მისწრაფებაში, ანუ _ წილის მისწრაფება მთელისკენ ჭეშმარიტია.

იმისა, რაც `სუფთა სახით~ არის, უსაგნოდ არის, ერთისგან სხვისთვის გადაცემა შეუძლებელია, რადგან მიწვდომის, მე ვიტყოდი, გამოკიდების საკუთარი გზაა. ყველამ თავისი უნდა აღძრას. გადაცემის შეუძლებლობით რელიგიის ეს გასაიდუმლოებული ჭეშმარიტება დუმილს ემსგავსება. ხოლო რელიგიად განხორციელებული ემსგავსება დუმილის დარღვევას, მეტყველებას, რომელსაც, როგორც გამომეტყველს ყოველივეს, ემუქრება გაყალბება და გაცუდება. ბარემ იმასაც ვიტყვი ამ მდუმარე მისწრაფების, სიყვარულის შესახებ, რომ ეს არის, ვგონებ, ერთადერთი რამ, რის დამახსოვრება შეუძლებელია. მოყვარედყოფილმა არ იცის რა არის სიყვარული. ის უსხლტება მეხსიერებას და კვლავშეყვარებაა აუცილებელი ცოდნის აღსადგენად. იმიტომ, რომ სიყვარული თავად ცოდნაა, თან _ ცოდნის მიღების გასწრაფება, იმიტომ, რომ ადამიანი ღიაა, სულ გადახსნილი შესახვედრად.

რაც უფრო დიდია სიყვარული, მიზიდულობის ძალა, მით შორეულია მიმზიდველი. იმის თქმას ვლამობ, რომ ადამიანის შეყვარება ნამდვილია, მისი ღმერთისკენ მისწრაფებაა. სულთაშორისი მიზიდულობა ჭეშმარიტია. ადამიანის სწრაფვა, თუ დახშულ კარს წააწყდა, არ დაიკარგება.

შეყვარებული იშვიათად თუ აცნობიერებს, რომ მისი მისწრაფება მეზობლის ბიჭისკენ, გულამოვარდნა და გულამოსკვნა არის ღმერთის შესახვედრად გადადგმული ნაბიჯი და ძალთა უკანმოუხედავი ხარჯვა არასდროსაა ფუჭი, რადგან სასიყვარულო სწრაფვას ჰყავს მუდმივი მიმღებელი და დამფასებელი. ტყუილად კი არ არის ქრისტე `სიძედ~ დასახელებული.

სწორედ სიყვარულშია აშკარა მისწრაფების, მზადყოფნისა და ხსნილობის ურთიერთმგულისხმებელი მნიშვნელობა. სიყვარული შესაერთებლად მზადყოფნაა. გული შესაერთებლადაა გახსნილი. ეს არის არსებობის გამართლება და გამძაფრება, არსებობის მაღალი ხარისხი, რომელიც თავისკენ იწვევს და იზიდავს, შემოიკრებს, როგორც თავშესაფარი, სამყაროში გაბნეულ და განმარტოებულ არსებათა სინამდვილეს. არსებობის ხარისხის სიმაღლის შესაბამისად, უფრო და უფრო მწარდება აბსურდის დახშულ კარს შესკდომა. არადა, ყველამ იცის, რომ ქარი სწორედ `მაღალ ზამბახებს~ ემტერება და კლავს. სიყვარული შუალობაა და შეყვარებული _ უშუალო, რადგან სამყარო, თავისი არსით რომ ეგებება, მისთვის გადასალახი წინააღმდეგობა კი აღარაა ჭეშმარიტებისკენ გზაზე, არამედ _ ინტერვალი. მაგრამ დედამიწაზე სწორედ ის იდებს ბევრ საქმეს თავს, ვინც ჭეშმარიტების მაცხოვრებელია. მხოლოდ ასეთი მოსახლეობაა აბსურდის მოძალებით აღძრულ კითხვებზე პასუხმგებელი მუშაკი.

სიყვარული საშუალებაა იმისა, რომ გაფართოვდეს და გაღრმავდეს ადამიანის შინა, მგულისხმებელი სამყარო. წეღან ვთქვი, რომ სიყვარული თავად არ იმახსოვრება, მაგრამ სიყვარულის გზად აღქმული ყოველივე იმახსოვრება შესანიშნავად. ეს არის ყველაზე მძაფრი და წარუშლელი მეხსიერება ადამიანისა. იმას ამბობს ზოგი, რომ სიყვარული მოგონებაა მხოლოდ. გალაკტიონი ამბობს, _ `მოგონება შორისა~, _ და კიდევ _ `რუსთაველი მახსოვს ბავშვი~. ესეც სიყვარულით აღმოცნებული მეხსიერებაა, იმის ნიშანი, რომ არსებითი, ყოველივე მისაწვდომია.

ვეღარ ვწერ და в кого бы влюбиться-ო, _ პრაღის გარეუბნიდან პარიზში სწერს მარინა ცვეტაევა მეგობარ ქალს. ადამიანი (ეს ადამიანი ხომ განსაკუთრებით) აკვირდება და იცის თავის თავზე ბევრი ისეთი რამ, რაც მას აქვს და ემართება, საკუთარი არსებობის მაღალი ხარისხის შესაბამისად. ახალი დროის შემოქმედთა გამძაფრებულ ეგოცენტრიზმს ამართლებს უყოყმანო და თავგამეტებული ხარჯვა საკუთარი, გაზრდილ-გამდიდრებული თავისა; გაცემა, რომელიც ნამდვილი თავგანწირვაა, რადგან აძლევ იმათ, ვისაც სჭირდება, ანუ _ არ აქვს და ამის გამო _ არ იღებს. ეს ეპიზოდი იმის სათქმელად წამოვიწყე, რომ შინა, საკუთარი მგულისხმებელი სამყაროს გამდიდრებას ახლავს სიმდიდრის გაცემა (როგორც ჩასუნთქვას ამოსუნთქვა). ეს, სხვათა შორის, თავად სიმდიდრის თვისებაა (სვლა და ზრდა), საკუთრივ მამდიდრებელი _ რასაცა გასცემ რომ შენია.

ყველაფერი, რაც ითქვა ამ ჩვენი აღმბეჭდავი, მაკავშირებელი და მაზიარებელი ძალის შესახებ, ხელუხლებელი განცდაც და გარემოებაც სიყვარულისა, გალაკტიონმა გამოთქვა არაჩვეულებრივად ზუსტად: `სიშორის შენის სიახლოვე, მარადის მძაფრი, აბრუებს ყნოსვას, ვარდო ტყიურო~. მივიღოთ განმარტებად, რომ ვარდი გალაკტიონის ლექსში სულის სიმბოლოა, და აქვე ვთქვათ, სანამ მაღალ პოეტთან ვართ, რომ მოყვარე, რომელიც თავისი მისწრაფების მიზნად ღმერთს აცნობიერებს, ღვთისმოყვარე, არის რელიგიის ნამდვილი თავშესაფარი. სანამ მის განცდას და მისწრაფებას, მის გულს არ მოჰკლებია სიმძაფრე და ტანჯვა იმის გამო, რომ მას, ღვთის მაძებარს, ქვეყნად მხოლოდ უღვთობა ეფეთება და მაინც ეძებს, იგი ის კაცია, ან დედაკაცი, რომლის სიცოცხლე ქვეყნად ტოვებს ხნის შესაძლებლობას. ამას მხოლოდ იმიტომ კი არ ვამბობ, რომ მისწრაფული მოქმედია (და შემოქმედიც), გზის (მისწრაფების) და მიზნის უსათუო ერთიანობის გამოც.

ღვთის სიყვარული მაღლა აპყრობილი მზერაა, ღმერთი წარმოიდგინება ცაში, როგორც ყველაზე შორეულ და მიუწვდენელ ადგილას. სიმართლე ამ წარმოდგენისა ისიცაა, რომ ღმერთის ძიება მისი დაკარგვის შემდეგ იწყება და ადამიანი ღმერთისგან განმარტოებული, თავისი წილი ღმერთით, სულით ისწრაფვის თავისი საცხოვრებელი დედამიწის მიღმა.

მიღმა ცაა. მიღმა ნიშნავს _ მაღლა. ადამიანი ცდილობს გააბას, უფრო ზუსტად კი _ ააბას, დამოკიდებულება ცის მაცხოვრებელთან, რათა სთხოვოს მას და მიიღოს მისგან. ადამიანი ცდილობს მიუახლოვდეს ღმერთს და მიიახლოოს. ამაში არის სიმართლეცა და სიცრუეც. სიმართლე _ მისწრაფებაა, სიცრუე _ განღმრთობა. ღმერთად იმის ჩათვლა, რაც თვითონ არის სამყაროს ნაწილი. ზეცის მაცხოვრებელი, თავდაპირველად განღმრთობილი მზე ჩანს.

ყოველი სიცრუე _ ცოდვა, შეცდომა ნაზღაურდება. ამ სამუშაოს ასრულებს სული. ეს ხდება ჭეშმარიტების მიწვდომის შესაძლებლობის აუცილებლობით ადამიანისთვის. კონცეპტუალური სიშორე სავსებით აშკარად კულტურის ისტორიაში ნაზღაურდება მხატვრულობით. ამ აზრით, ხელოვნება ზედმიწევნულია. მხატვრულობა დისტანციის დაძლევაა, განშორებულთან შეხვედრის შესაძლებლობის აღდგენა.

ჩვენ ვსაუბრობთ პირველყოფილ, უდამწერლობო და უსახელმწიფო ცხოვრებაზე. რწმენაზე, იმედსა და ცდებზე, რომელნიც მიტოვებული ადამიანის საზედაო ძიებას ახლავს, სასიცოცხლო საშუალებებისა და სიცოცხლის ძიებას.

გლეხური ცხოვრებას ვგულისხმობ, ცხადია. უმარტივესი და ძირითადი სასიცოცხლო მოთხოვნილების პასუხად ადამიანი ეწევა შემგროვებლობასა და ნადირობას, მიწათმოქმედებას და მესაქონლეობას. დაკონსერვებული საზედაო ცოდნა და შესაბამისი რიტუალი იქცევა ტრადიციად და ტრადიციის სახით შეემსჭვალება ცხოვრების წესს. ტრადიციას ცხოვრების წესი აცოცხლებს და ცხოვრების წესს _ ბუნებისკენ ხსნილობა. ტრადიციას ემუქრება გაცუდება ცხოვრების წესის ცვლილებისთანავე, ანუ _ ბუნებაზე `გასასვლელის~ დახურვით, და მეორე მხრივ, იმით, რომ იგი, როგორც ყოველი მზა `კოდექსი~, ასუსტებს ადამიანის პირად პასუხისმგებლობას, ალუდა ქეთელაური რომ იღებს თავის თავზე, ისეთს. არც რიტუალურ ქმედებათა კოლექტიურობა უნდა უწყობდეს ხელს რელიგიური გრძნობის სიმძაფრეს.

საზედაო ცოდნის ნაშთები (სისტემურობის გამოცლა იგულისხმება) თავს აფარებს ზღაპარს, რომელსაც, აგრეთვე, უჩნდება თავისი ჩარჩოები და სტაბილურობის გარანტიები. სტაბილურობა, როგორც ხალხური შემოქმედების თვისება, უდროობაც რომ შეიძლება ეწოდოს, იმას მიგვითითებს (თუკი შევთანხმდებით, რომ ხელოვნება სულიერების დეფიციტის კომპენსაციაა), რომ ცხოვრების სოფლური წესი ადამიანთათვის უცოდველობის სოციალურ პირობათა შორის უპირველესია კვლავ, ბუნებასთან იმ ხასიათის ურთიერთობის გამო, რომელიც ყველაზე ახლოა სამოთხედაკარგულობის თავდაპირველ მდგომარეობასთან. სოფლელნი იმ მითითება-დავალებას ასრულებენ, რომელიც ადამმა და ევამ მიიღეს მარადიული სიცოცხლის დაკარგვისთანავე. ბუნების დეტალთა _ ცხოველთა, ფრინველთა, ხეთა, ცეცხლისა და წყლის, ქვათა და მთათა, შემდეგ: მხედართა, თვალთა, ბორბალთა, კვირისტავთა, მახვილთა, ლახტთა, მშვილდთა, კოშკთა, ხელის მტევანთა, თასთა და ქოთანთა, თმისა და წვერის, ჩურჩხელის, ძელისა და კერის, ალთა და დალთა,.. მძივთა და ქვასანაყთა, ჯაჭვთა და დუგმათა, და კარის, ნაცრის _ რელიგიური მნიშვნელოვნება ამ კონტექსტშია განსახილველი.

ჩამონათვალში გამოჩნდა ზიარობა ბუნების, ადამიანისა და ადამიანისგან ნამოქმედარის და სამოქმედოსი. თვალს გვჭრის სიმრავლე, რომელიც, როგორც ყოველი შემთხვევა სიმრავლესთან, ბადებს მრავალთშორისი წესრიგის მოთხოვნილებას. იმ სივრცეში, რომლის დაკვირვებამაც მოგვცა უდამწერლობო ცივილიზაციის წარმოდგენა, ქართული წარმართობის სივრცეში, წესრიგი, რომლის მოთხოვნილება, ცხადია, გამუდმებითია, ვერტიკალურია.

ყოველივე, რაც კი არსებობს ქვეყნიერებაზე, ცის დღიურ და ღამიერ მაცხოვრებელთა ჩათვლით, ამ მიმართება-მიმართულებაშია ჩაბმული და უფროს-უმცროსობაზე ლაგდება; ამასთანავე, მაუფროსებელი ღირსება მაცოცხლებელი უნარია _ დამბადებელი. უმნიშვნელოვანეს მიზნად სიცოცხლის უწყვეტობაა აღებული. შესაბამისად, ყველაზე თვალსაჩინო და დიდი, სიცოცხლის უზრუნველმყოფელთაგან _ მზე _ დიდ მშობელ, მომცემელ დედად (შვილი მოგვეცა). აი, ამ ერთთან მიმართებაშია აწონილი და აკიდულ-ასხმული მთელი განფენილ-გაბნეული მრავალფეროვნება და მრავალსახოვნება სამყაროსი. რადგან ყოველივე იმ ერთი დედის ნაშობი და მოცემულია, შეფასება ხდება უფროს-უმცროსობით. შეფასების ძირითადი პრინციპია ფუნქციური მიმსგავსება, მაცოცხლებელ-მანაყოფიერებელი ძალა არის უმნიშვნელოვანესი ღირსება. სხვა პრინციპებსაც ამ, ძირითადთან დაკავშირებულს, მოგახსენებთ: სამყაროში ყოველივეს ფასს აძლევს წილობა გამჩენ ღმერთთან, ფასს უმძაფრებს სიახლოვე, უნელებს _ სიშორე. ამის გათვალისწინებით, მრავალთაგან თითოეულის სახელდება ხდება ისე, რომ ყოველივეს სწორედ დასახელების გზით ეძლევა შეფასება ღმერთთან მისი სიახლოვე-სიშორის შესაბამისად. სახელდების პრინციპი ერთია (ვგონებ, ყველა უდამწერლობო ენისთვის), სახელები ცვალებადია. აშკარად, ცვალებადობის მამოძრავებელია ფასეულობის აღდგენის აუცილებლობა. სახელდების დროს ფასეულობა ფიქსირდება, როგორც მრავალთა შორის ერთის (დიდი ერთისგან განმარტოებულის, შობილის) მშობელთან დამოკიდებულების უწყვეტობა.

თუ განსახელებულთა სიმრავლეს ჰორიზონტალურ სიბრტყეზე დასმულ წერტილებად წარმოვიდგენთ, თან იმდენი იყოს წერტილი, რომ ერთმანეთს ლაქად ერწყმოდეს და ყოველი წერტილიდან ძალს (სიმი) გავაბამთ მზემდე, მივიღებთ მთის მოდელს, უმნიშვნელოვანესს უდამწერლობო (და არა მხოლოდ) ცივილიზაციის რეალიების აღსაწერად და განსამარტავად. სურათი უნდა გავართულოთ (საქმე მეტად სერიოზულია). მთას თავისთავად, როგორც კონუსს, საკუთარი სიმჭიდროვე აქვს, მკვრივობა, საკუთარი მდგრადობა (მართწახნაგა ფორმაში ჩაყრილი ქვიშა კედლების მოშორებისთანავე მთად `სწორდება~). ვცადოთ ამ თვისების მეტაფორად გამოყენება. წარმოვიდგინოთ, რომ ის, წერტილებისგან შემდგარი სიბრტყე, წეღან რომ ვახსენებდით, არაა ერთადერთი და ამ მთის შიდა სიმკვირვეს ადგენს სხვა აურაცხელი წერტილების ერთიანობაც _ აბმული სიმების შემდგენელი წერტილები, მრავალმხრივ კავშირებში ჩართული. გამოდის, რომ ძირიდან ვიდრე მთის წვერომდე, გვაქვს ერთმანეთზე მჭიდროდ დაფენილი სიბრტყეები, რომელთა ყოველი წერტილი, ამავე დროს, საზედაო მისწრაფებაშია ჩართულია, როგორც ფუძიდან წვეროსკენ დაჭიმულ ლართა შემადგენელი. წარმოსახვით ჰორიზონტალურ ჭრილებში წერტილთა შემცველობა უცვლელია, მაგრამ მთა ვიწროვდება, წვეროვება. უნდა დავასკვნათ, რომ ხდება ქვემოდან ზემოთ თანდათანობითი გამკვრივება, რაც აუცილებლად გულისხმობს მოქმედებას შინაგანი მიზიდულობისა, რომელიც წარმოადგენს საზედაო მისწრაფების ძალთა თანმიმდევრულ მოკრებას, რომელშიაც ჩაბმულია მისწრაფულთა მთელი სიმრავლე. სათქმელი ის დარჩა, რომ წვერისკენ წერტილთა სიმრავლეს სწორედ ძალთა ზრდა ამკვირვებს. ეს არის საზედაო მისწრაფება, რომელიც ნამცეცებს აიტაცებს, არ დაუშვებს მათ გაბნევას, ცვენას, ჩამოშლას. არ უნდა შევცდე, თუ ვიტყვი ასე: აიტაცებს იმ ძალით, რომლითაც განმარტოებული ადამიანი თავისი დაკარგული თავშესაფრის ძებნას შეუდგა. უდამწერლობო, თავდაპირველი კულტურის ნიშანი ისაა, რომ ადამიანი ამ მისწრაფებაში ღმერთისკენ გაიყოლებს მთელ ხილულ ბუნებას _ თითქოს ხელს მოხვევს არსებათა და საგანთა მთელ სიმრავლეს და ამ უზარმაზარ ბარგიანად გამოეკიდება განდგომილ ღმერთს. `ბარგიანად გამოკიდება~ სულიერი კულტურის განუშორებელ პრინციპად იქცევა, მაგრამ მხოლოდ უდამწერლობო ცივილიზაციის ენა ახდენს ქუცმაცი მრავალსახეობის ასე ერთიან ატაცებას. ენა _ სიტყვიერი, მაგრამ სხვა ენებიც _ ხელოვნების (როგორც წესი, საკულტო) სახვითი რეპერტუარი, ნიშანთა და სიმბოლოთა საკმარისად აღწერილობითი ენა, მითოლოგიის ჭვირულ სახეებს მიღმა ჩენილი აღწერილ-შეფასებული უთვალავფერი სამყარო (ცალკე თემაა აღწერისა და შეფასების ურთიერთმიმართება და შეფასება, როგორც პირობა და ბიძგი სიუჟეტური ამოძრავებისა). ყველა, ყოველნაირ ენას სიტყვიერი ენისგან უკვე შეფასებულ სამყაროსთან აქვს საქმე, როგორც ამოსარჩევად გამზადებულ რეპერტუართან.

ადამიანის შემოქმედება გამზადებული მასალისგან თხზვაა. იგულისხმება მასალისგან ამორჩევა შემოქმედების მაერთიანებელ პროცესში შემოსატანად. შედეგად ჩნდება ახალი, სიცოცხლით, ე. ი. დანიშნულებით აღბეჭდილი სინამდვილე, რომელიც ბუნების სინამდვილეებთან ერთად აგრძელებს არსებობას. მარტივად და ცალმხრივი სიზუსტით რომ ვთქვათ, შემოქმედება განშორებულთა დაკავშირებაა. უდამწერლობო ცივილიზაციის ენა სრულებით შემოქმედებაა, შეიძლება ითქვას _ თავად შემოქმედებაა სწორედ ამ ნიშნით. მივხედოთ ფრაზას: `ყველა ენას სამეტყველო ენისგან უკვე შეფასებულ სამყაროსთან აქვს საქმე, როგორც ამოსარჩევად გამზადებულ რეპერტუართან~. ესე იგი, `თავად შემოქმედება, განშორებულთა მაკავშირებელი, იქცევა მასალად შემოქმედებისთვის მას შემდეგ, რაც მისი სტრუქტურულობის სისრულე ირღვევა, და მით უფრო იქცევა მასალად, რაც მეტად ირღვევა. რომ არაფერი დარჩეს გაუგებარი, აქვე უნდა ითქვას, რომ შემოქმედება, რომელიც ყოველთვის წესრიგისკენ სწრაფვაა, მასალას იკრებს იქიდან, სადაც წესრიგი აღარ არის, ან აღარ იგულისხმება. ამ ეპიზოდურ განმარტებაში `აღარ იგულისხმება~ მთლიანად აღქმისმიერია და ეხება, ძირითადად, გაუგებრად დარჩენილ და არასწორად გაგებულ ფორმებს. შეიძლება ასეც ვთქვათ: შემოქმედების მასალა ნამდვილია, რადგან იგი თავადაა შემოქმედების პროდუქტი, ხოლო გაცრუებული _ ადამიანთაგან, შეუსაბამო აღქმით. ზედმეტიცაა, ალბათ, თქმა, რომ ეს `აღქმა~ `მოპყრობაც~ შეიძლება იყოს. გამოგვივიდა, რომ მასალა შემოქმედებისა არის მთელი სამყარო, რომლის ქმნადობა შემოქმედების ყოველი აქტით გრძელდება. ეს გამუდმებითი პროცესი პასუხია ადამიანისგან თავის თავისა და სამყაროს ხელაღებულ ნგრევა-განადგურებაზე. ასე რომ, შემოქმედება, რომელიც ყოველთვის წესრიგისკენ სწრაფვაა, მასალას იკრებს იქიდან, სადაც წესრიგი აღარ იგულისხმება _ მარადისობისკენ მისწრაფული საწუთროსმიერიდან იკრებს. სანამ ამ სიუჟეტს გავაგრძელებდეთ, ერთი შენიშვნაა აუცილებელი იმისთვის, რომ საკითხის სირთულე არ გამოგვრჩეს მხედველობიდან. უნდა ყოველთვის ვიგულისხმოთ, რომ ტექსტში მოხსენიებული `წესრიგისკენ სწრაფვა~ ბევრად მეტია, ვიდრე ფორმის მხატვრული მოწესრიგება, რომელიც ამ სწრაფვის გზაზე ხორციელდება, მისი ნაკვალევია. არც ეს შენიშვნა გამოდგება განმარტებად, თუ არ დავამატეთ _ ხორციელდება, ან _ ვერ ხორციელდება. მაგრამ ყველა შემთხვევაში უნდა დარჩეს: წესრიგისკენ სწრაფვა მეტია, ვიდრე ფორმის მხატვრული მოწესრიგება.

გავაგრძელოთ ახლა იქიდან, სადაც - მარადისობისკენ მისწრაფული საწუთროსმიერიდან იკრებს. გასაგებია, რომ წესრიგს აქ მარადისობა ვუწოდეთ, რათა ის, უფროობითი შედეგი მიგვეთითებინა. და არაფერი დაშავდება, საწუთროსმიერს ქაოსის ელემენტად თუ მოვიხსენებთ, წინასწარი სამუშაოების მერე, ცხადია. თუ ვიტყვით, რომ ქაოსის ელემენტები ერთიანდებიან მხატვრულ ფორმაში, ეს არის ქაოსის დაძლევა, რადგან ელემენტებად, ანუ ცალკეულებადყოფილებმა მიაღწიეს ერთობას, რომელიც, როგორც ყოველივე ხსნილი, სამარადისო მისწრაფებაშია ჩართული. სხვაობა დროისა და სივრცის სხვადასხვა გადაკვეთაზე შექმნილი ფორმების მხატვრული წესრიგებისა იმითაა სწორედ განპირობებული, თუ რაგვარი ქაოსი იგულისხმება იქ, საიდანაც მასალა მოდის. რაც იგულისხმება, ის დაიძლევა ყოველთვის, მიუხედავად იმისა, ცნობიერდება თუ არა ავტორისგან შედეგი ძლევად და გამარჯვებად, ან რა ცნობირდება _ შედეგად.

წარმოიდგინეთ: სანამ ბუნებას ჰქონდა მარადისობა (აქ იყო ღმერთი) _ არ იყო ადამიანური შემოქმედება. განშორების შემდეგ ჩნდება ენა _ თავად შემოქმედება. ის გაჩნდა, როგორც ადამიანთა (ადამიანისგან შეფასებულ ბუნებასთან ერთად) ღმერთს გამოკიდება. ენაში აღდგა წესრიგი, როგორც ბუნების უნივერსალობის მგულისხმებელი სტრუქტურა. რაკი ადამიანებს არც ერთი და არანაირი სტრუქტურა დაურღვევლად არ დაურჩებათ, პროცესს ერთვის დამატებითი შემოქმედებითი კომპენსაციები, რომლებშიაც განირჩევა საზედაო ცოდნა, რიტუალი, ხელოვნება. ეს სამი ძალზე არის ერთიმეორეს გადაჯაჭვული და ერთიმეორის გარეშე აღუქმელი. უფრო ზუსტად _ გაუგებარი (აღქმა, მოგეხსენებათ, სხვა რამაა და აღქმისმიერი შესაძლებლობები _ არსებითი, უსაზღვრო).

ენობრივი სტრუქტურის რღვევას რაღა იწვევს? მეტი და მეტი განშორება ბუნებისა და ბუნებრიობისგან (რაკი ბუნება იყო ამ განშორებამდე უნივერსალური), ანუ ცივილიზაციის განვითარება _ გაბნევადაც შეიძლება მოვიხსენიოთ. ყველაზე მძაფრად ეს პროცესი ემთხვევა საზოგადოებათა გასახელმწიფოებას, რაც მაშინვე კომუნიკაციათა ჰორიზონტალური ქსელის გაბმა-გამტკიცებას იწვევს. რელიგია უკავშირდება სახელმწიფოს და ვითარდება მასთან შეთანხმებული მიმართულებით (მკითხველისთვის გასაგები უნდა იყოს, რომ ამ კონტექსტში საზოგადო მიმართულების ჭეშმარიტება უკიდურესად გაჭირვებულია). საკომპენსაციო სამუშაოებიც, როგორც წესი, მძაფრდება _ ცოდნის გასაიდუმლოება, განდეგილთა ღვაწლი, სულიერი კულტურა... სწორედ ჰორიზონტალურ კომუნიკაციებს ემსახურება სახელმწიფოებრიობის მდევი დამწერლობა, რომელსაც ადამიანის სულიერება, იმთავითვე, ადამიანთა მარადისობისკენ მისწრაფების სამსახურს ავალებს (ცოდნის ჩაწერა, გავრცელება და განათლების შესაძლებლობა, საავტორო პოეზია).

საავტორო პოეზია ვახსენეთ და უნდა შეინიშნოს, რომ არ არსებობს უავტორო პოეზია, უპიროვნო პოეზია. `ხალხური შემოქმედების~ ზოგად სახელში `ხალხურად~ ანუ საყოველთაოდ აღქმა უნდა ვიგულისხმოთ და არა შექმნა. `პოეზია~ არის თხზვა, სიახლის ქმნადობა. ამ აზრით, მხატვრული შემოქმედების ყოველ ახალ პროცესს შეიძლება პოეზია ეწოდოს ისევე, როგორც `არტისტს~ უწოდებენ ხოლმე ხელოვანს საერთოდ, დარგობრივ სხვაობათა მიუხედავად. `მხატვრული~ კი აქ იმად გავამახვილეთ, რომ გვეთქვა _ რადგან შემოქმედება არ არსებობს წინასწარი დანაკარგის გარეშე, ხოლო `დაკარგვა~ ერთიანობის შლაა (თანამედროვე ქართულად, თორემ სულხან-საბა ორბელიანს `კარგვა~ კეთილად დარგვად უწერია და გალაკტიონსაც, ნიკორწმიდის ჩუქურთმებთან დაკავშირებით), მხატვრული ქმნადობა დაშლილთაგან ქმნადობაა, დაშლილთა შეერთება. საინტერესო ისაა, რომ შემოქმედება მაერთებელია დაუსრულებლად, ანუ მხატვრული ფორმა სრულდება მხოლოდ მისი აღქმისას და ხელახლად სრულდება ყოველი მისი აღქმისას. ამ მიხვედრიდან ერთ ნაბიჯზეა თავად ნუგეშისმცემელი შვენიერება. მხატვრული ფორმა განშორებულთა შეხვედრის ადგილია დედამიწაზე.

ენის მიმართ პოეზია არის განშორებულ სიტყვათა ურთიერთმისწრაფების განხორციელება. ენის შესაძლებლობის ახდენა ადამიანისგან თავისი მისწრაფების გზაზე, პასუხად თავისი სულიერი მოთხოვნილებისა, რომელსაც განშორებასთან შეურიგებლობაც შეიძლება ეწოდოს. გავიხსენოთ ისევ მთის სახე (ეგებ უფრო მძაფრად, ვიდრე წინათ გვეჩვენებოდა, მეტაფორული). მისი, როგორც სამუშაო მოდელის სიმართლეს ვერაფერს უნდა აკლებდეს ის შეცდომა, რომელიც ადამიანმა დაუშვა მზის განღმრთობით და საინტერესო იქნება, თუ შევძლებთ ავხსნათ _ რატომ. ზუსტად იგივე კითხვა, შეტრიალებული, ასე გამოდის: რა შეუძლია ადამიანის მისწრაფებას ჭეშმარიტებისკენ, როცა არ არის ჭეშმარიტების შესახებ დანამდვილებითი, განსიტყვებული ცოდნა? შენიშნეთ, ალბათ, როგორ გაჭირდა იმის დასახელება, რაც არ არის მაშინ, როცა მისწრაფება არის. ეს გაჭირვება აიხსნება, თუ უკაცრავად არა ვარ, სწორედ ცოდნით იმისა, რომ როცა მისწრაფებაა და სწორედ ჭეშმარიტებისკენ მისწრაფება (ეს სიტყვასიტყვით ნიშნავს - ადამიანის სულის მისწრაფება), ადამიანის შესაძლებლობები განუსაზღვრელია. თავად მისწრაფება ნიშნავს უსაზღვრობას. ამის გამო ხომ ბევრი ითქვა უკვე, რადგან მთავარი ესაა. მიზნისა და გზის ერთობა, ბოლოს და ბოლოს, ესაა, ანუ: ადამიანის მისწრაფებას ჭეშმარიტებისკენ, ახლა უკვე შეგვიძლია ვთქვათ _ ადამიანის ჭეშმარიტ მისწრაფებას ყველაფერი შეუძლია, საზღვარი არა აქვს. ამ ჩვენს კონკრეტულ საკითხავში საზღვრად ღმერთის ცრუდდასახელება გამოდის, ხოლო, ამ საზღვრის დამძლევად _ არსებათა მთელი სიმრავლის გულისხმობა, ურთიერთ და ერთთან მიმართების შეფასებით. ეს კი ცნობიერების ძირითადი საკითხავია. ამ საკითხს უდამწერლობო ენა წყვეტს (ადამიანი, ცხადია) ცნებითი აზროვნების გარეშე _ კონკრეტულ საგანთა კონკრეტული სახელების ზედმიწევნულობით ერთ სახელთან.

რაკი ამ კონტექსტში ვახსენეთ ცნებითი აზროვნება, ისიც უნდა გავარკვიოთ, რაა მსგავსება და რა _ სხვაობა ცნებასა და `კონკრეტულ სახელს~ შორის. მსგავსებაა ის, რომ ორთავე სახელია, განსიტყვებაა რაიმეს, არსებულის. განსხვავების აღსანიშნად არ კმარა თქმა იმისა, რომ ის, რაც `კონკრეტული სახელის~ მიღმა იგულისხმება, არსებობს ხილული და თვალშისაცემი დამაჯერებლობით, თუნდაც, აქვე შეინიშნოს, რომ ზოგი მათგანის ამგვარი დამაჯერებლობა (გველეშაპი, ფასკუნჯი, ოჩოკოჩი, ალი, დალი, დევი..) გამოგონილი ან გაზვიადებულია, ყველა შემთხვევაში, გაკონკრეტებული და ამდენად _ დამაჯერებელი. არსებითი სხვაობა `კონკრეტულ სახელსა~ და ცნებას შორის მიმართებებში ჩანს (იმიტომაც _ არსებითია). უდამწერლობო ცივილიზაციის ენაში თითოეული `კონკრეტული სახელი~ გულისხმობს ერთ საგანს (ერთ აღსანიშნს) ღმერთის ერთ კონკრეტულ სახელთან მიმართებაში, რადგან ღმერთი ამ სამყაროში სახელით არის წარმოდგენილი, ის არის პირველი სიტყვა სისტემური მეტყველებისა ანუ ადამიანური ენისა, რომელშიც ჩვენ გამუდმებით ვგულისხმობთ და ხანდახან ვეძებთ კიდეც საიდუმლოს (ღმერთის სახელით წარმოდგენა უმნიშვნელოვანესი მომენტია, უდამწერლობო ცივილიზაციის სახის განმსაზღვრელი, მაგრამ ეს საუბარი გადავდოთ). ეს სიტყვა ედება ფუძედ ყველა დანარჩენს, შესაბამისად, ცოდნისა ყოველივე დედამიწაზე დარჩენილის ღმერთისგან ქმნადობის შესახებ და ყოველივე გაჩენილის ღმერთისგან მოცემულობის შესახებ. სხვაობა სიტყვათა შორის არის მათი, აღსანიშნთა სხვადასხვა მდგომარეობა ღმერთის მიმართ: სიშორე-სიახლოვეს ვგულისხმობ.

ლექსიკურ სიმრავლეს და ნიუანსირებულ აღნიშვნას იძლევა ღმერთის სახელის შეცვლა პასუხად იმისა, რომ ძველი სახელი შორეულთა აღნიშვნით განელდა და გაუფასურდა. ახალი სახელი თავიდან იწყებს სიტყვათწარმოქმნას. მთავარი სახელის ცვალებადობა და ხელახალი სიტყვათწარმოქმნა არის უდამწერლობო ცივილიზაციის ენა, როგორც ფასეულობათა უნივერსალური სისტემის დამცავი მექანიზმი.

უდამწერლობო ცივილიზაციის ენა წარმოადგენს საგანთა სიმრავლეს, სიტყვა _ საგანს. ყოველი სიტყვა არის საგნის შეფასება ღმერთის სახელთან მისი მიმართების თვალსაზრისით, ენა შეფასებული სამყაროა. სიტყვებს მასში ერთმანეთისკენ მიზიდულობა აქვს იმდენად, რამდენადაც თითოეულს აქვს მიზიდულობა `პირველ~ სახელთან. ესაა საგანგებო მდგომარეობა, რომელშიაც სიტყვათშორისი მიზიდულობა გაშუალებულია პირველსიტყვით, რომელიც ყოველ სიტყვაში თავის თავს, როგორც ფონეტიკურ და სემანტიკურ ერთეულს წარმოადგენს. ესე იგი, გაშუალებულია ნებისმიერი ორის და მრავალთაგან თითოეულის წარმომშობი და, ამავე დროს, მიმსგავსებელი სიტყვით. ხოლო ასეთი გაშუალება თამამად და ლაღად განისაზღვრება უშუალობად, რადგან სიტყვათა შორის მათი განმასხვავებელი კი არა `დგას~, არამედ _ მაერთიანებელი.

ეს მარტივი მოდელი, რომელშიაც ერთისა და მრავლის დამოკიდებულება შეიძლება დასახელდეს გამომდინარეობად, რომლის მსვლელობა ძალას აცლის მდინარეს, ძნელად თუ მოიპოვება `სუფთა~ სახით. მაგრამ არის ნიშნები ამგვარი სისუფთავისა. როცა `მთა~ არის `ია~, `შვილი~ _ ია~, `მიწა~, `ქვეყანა~ _ `აია~, კუნძულის სახელი _ `აიაია~, ქალაქი (დასახელება) _ `კუტაია~, მეფის სახელი _ `აიეტი~ (აქაურად უნდა ყოფილიყო `აიეს~ _ იგივე `აია~, `აგია~, `ეს არის~) და ეს მეფე მზის შვილია, უნდა ვივარაუდოთ თუ არა, რომ მზეს, ამ ერთ შემთხვევაში, ერქვა `აი~. ხომ არის დიალექტურ (მოხევურ) მეტყველებაში დადასტურებული შეძახილი `ჰაი, ჰაი~, დაფიცების, ღმერთის სახელის დაფიცების გადავიწყებული მნიშვნელობით (აქვე ვთქვათ ბარემ, რომ დაფიცების შინაარსი, ჩვეულებრივ, არის ღმერთის მოწმედ მოხმობა, რადგან ყველაფერს ხედავს, მაღლიდან).

მაგრამ იგივე წყაროებში, საიდანაც ამ ლექსიკის უმეტესი წილი მოდის, სხვა მზის სხვა შვილს, დას აიეტისას, ჰქვია `კირკე~. მაშინ, როცა სვანურ ენაში მაჩვიბში მოწყობილ კერას _ `კა-კერ~. ესე იგი, შემოდის ახალი ფუძე, რომელიც მდედრობითის მაწარმოებლადაც შემორჩება ენებს, ცეცხლსაც ნიშნავს. ცხადია, ქართულში `ქალს~ (`ქა~) და სხვა და სხვა. იმის თქმა მინდა ამ ძალზე ზერელე მიმოხილვის დახმარებით, რომ სიტყვათშორისი მიზიდულობა უდამწერლობო ენაში გაშუალებული ისტორიულადაა. ვგულისხმობ იმას, რასაც წეღან უდამწერლობო ცივილიზაციის ენის დამცავი მექანიზმი ვუწოდე. ერთიდან გამომდინარე მსვლელობაში თანდათანობით ღირსებაგანელებული ფუძე იცვლება ახლით, რათა თავიდან დასახელდეს ყოველივე, ენა _ ფასეულობათა უნივერსალური სისტემა _ გასისხლსავსდეს, ანუ _ სისტემად დარჩეს. მაგრამ ერთი მარტივი მაგალითი _ გვარი `ბაიაშვილი~, სადაც შვილის მნიშვნელობის სამი ფუძე ერთიანდება (`ბა~ _ შერჩენილი აფხაზურ გვარებში, `ბა-ია~, `ბა-ვშვი~, `ია~ _ მეგრულში, `იავ, ნანა~, როგორც `შვილო, ნანა~) აქ საკმარისია, ვგონებ, სათქმელად იმისა, რომ ჩვენი ამასწინ აღწერილი ენა-მთა გაჭექილია სწორედ იმის გამო, რომ ყოველი ახალი ფუძიდან წარმოქმნილი განსიტყვება ცალკე სამკუთხედად კი არ არსებობს, არამედ ერთმანეთს მიეზიდება და მსჭვალავს. წარმოიდგინეთ ნაძვის ხე, რომლის ყოველი ახალი, ზედა დაფერდება ძველს ეფინება უშუალოდ და ეგუება.

ყოველივე, რაც ითქვა `კონკრეტული სახელების~ შემცველი ენის შესახებ, უდამწერლობო ენის შესახებ, სანამ უდამწერლობო ცივილიზაცია არსებობს, და ასე სტრუქტურული ენა (ხოლო იგი არსებობს არა მხოლოდ ისტორიულად, არამედ _ სიტუაციურად), ადამიანთა კომპაქტური საზოგადოების სრული თანხმობითაა გაპირობებული. ამ თანხმობის საფუძველია საგნობრივი სამყარო თავისი კონკრეტული დამაჯერებლობით და ენაში ხელახლად, ადამიანისგან მოპოვებული და დაცული, მისი ფასეულობით (დამცავ მექანიზმზე მოგახსენეთ უკვე, მაგრამ ის მექანიზმი მხოლოდ უდამწერლობო ენაში მუშაობს). რამდენადაც უფროა დამაჯერებელი თანხმობის საგანი, მით უფრო სრულია შეთანხმების ზოგადობა. შეთანხმების ხარისხი, მისი სისრულე, თავადაც ფასეულობაა, მაშინ, ცხადია, როცა შეთანხმების საგანი ჭეშმარიტებას შეესაბამება. უდამწერლობო ცივილიზაციის შეთანხმების საგანი ბუნებაა. იგი შეესაბამება ჭეშმარიტებას იმდენად, რამდენადაც არის თავად მასში დაცული, ანუ – დაუნგრეველი ადამიანისგან, წესრიგი, რომელიც მას ღვთაებრივი შემოქმედებისგან გამოჰყვა, როგორც მარადიული არსებობის შესაძლებლობა, ე.ი. ბუნებას, როგორც შეთანხმების საგანს, კულტურაში მისი დაცულობის ხარისხი ამართლებს. სრულ დაცულობას _ ხელშეუხებლობას, იმ მდგომარეობას ბუნებისას, როცა მასში იყო სრული წესრიგი, როცა მას თავისი მარადისობა თან ახლდა, ანუ ღმერთი მასშივე იყო, ბუნებაში _ ერქვა ედემი, მარადიული სამყოფელი. ამ ბუნებაში არ არსებობდა კულტურა _ ადამიანის მოქმედების და შემოქმედების ნაყოფი და თვით ადამიანი, რომელიც აზროვნებს და ქმნის. ასეთი ადამიანი და კულტურა ბუნებისგან განმდგარი მარადიული სიცოცხლის ძიებაში შეიქმნა იმ ძალით, რომელიც არ ეგუება სიკვდილს იმიტომ, რომ სიცოცხლეა, თავისი საკუთარი ძალით.

თავად განსახელება ბუნებისა, ისეთი, რომელიც ერთის მიმართ მრავალთაგან თითოეულის დამოკიდებულებას, ანუ შეფასებას შეიცავს, არის ბუნებისგან განდგომით გამოწვეული აუცილებლობა. თუკი ბუნებისგან ადამიანის განდგომა ბუნებისთვის მარადისობის დაკარგვის საწყისი ბიძგია, ხოლო ადამიანისთვის საკუთარი უკვდავების საკუთარი ძალით მოპოვების გზას შედგომა, ენა, როგორც ბუნების თავდაპირველი ათვისება ღმერთის სახელის გათვალისწინებით, არის დანაკარგის კომპენსაცია, რომელიც შემდგომი, იგივე თვისობრიობის დანაკარგთა გამუდმებითი კომპენსაციებისგან განსხვავდება თავისი ყოვლისმომცველი პარტიკულარიზმით, მთელი ბუნების ერთიანი ატაცებით. ენის გამორჩეული მნიშვნელოვნება კულტურაში შეესაბამება თავდაპირველი დანაკარგის გლობალურად განმსაზღვრელ მნიშვნელობას (ეს, სხვათა შორის, თავდაპირველი ერთი ენის არსებობის არგუმენტია იმათთვის, ვინც განწყობილია დაიჯეროს და ამ მსჯელობებშიც მოგვყვება).

ნახეთ: მარადისობა ბუნებამ დაკარგა, ადამიანმა კი დაკარგა უზრუნველყოფილი მარადისობა, ხოლო შეინარჩუნა, როგორც მარადისობას მოწყვეტილმა სულიერმა ქმნილებამ _ მისკენ მისწრაფება, რაც, როგორც ითქვა, თუკი უსაზღვროა, თავად არის მარადისობა. საკითხავია, შესრულდა თუ არა ენის ქმნადობით ან რაიმენაირი სხვა შემოქმედებით ან ადამიანის, ან ბუნების ხსნა სიკვდილისგან? არა, ცხადია, და, ამავე დროს, _ რაღა თქმა უნდა.

შემოქმედებას სასწაულქმედებასავით კი ახლავს განკურნება, მყისიერი, მაგრამ სასწაულქმედებასავით ახლავს კიდევ _ `წადი და მეტად აღარ შესცოდო~, ან _ `გვალე (გასწი), ვიდოდე მშვიდობით~. მშვიდობით სვლა ცოდვათაგან სულის აუმღვრევლად სვლაა. ეს მშვიდობის არსისთვის. ახლა კი იმას დავაკვირდეთ, რომ განკურნება (ჩვენთვის მეტაფორულად, ე. ი. ზუსტად _ შემოქმედების აქტით სიკვდილისგან ხსნა) კი არ უზრუნველყოფს გადარჩენას, არამედ შესაძლებლობას იძლევა მისას, ხოლო ხსნა (უკდავება) მთლიანად იმაზეა დამოკიდებული, თუ აწი როგორ ივლის განკურნებული. თუ მშვიდობით, ხომ კარგი. მაგრამ ხომ ვიცით, რომ - არა. ამიტომ ვთქვი _ არა, ცხადია და, ამავე დროს _ რაღა თქმა უნდა.

წეღან ვამბობდით, რომ უდამწერლობო ცივილიზაციაში თანხმობის საფუძველია საგნობრივი სამყარო თავისი კონკრეტული დამაჯერებლობით და ენაში დაფიქსირებული მისი ფასეულობით და იქვე: უდამწერლობო ცივილიზაციის შეთანხმების საგანი ბუნებაა. თუ ამ გამოთქმათაგან სწორია ერთიცა და მეორეც, უნდა ვიგულისხმოთ, რომ უდამწერლობო ცივილიზაციაში დანაკარგი სრულად ანაზღაურდა, რადგან მეორე გამოთქმის ბუნება გამოდის საგნობრივი სამყაროსა და მისი ენაში დაფიქსირებული ფასეულობის ნაკრები. ეს უკანასკნელი, უდამწერლობო ენა კი კულტურაა, კულტურის მოვლენათა შორის ყველაზე ახლობელი ნათესავი ბუნებისა, მაგრამ მაინც ადამიანის ნამუშევარი. მაგრამ ფასი, რომელიც ადამიანმა დაადო ენაში ყოველივე კონკრეტულს, არ არის ენა. ის ენაზე მეტია, არის სიტყვათშორისი მიმართებები ენაში, ამ მიმართებებზე ჩვენ უკვე ვთქვით და დავასკვენით, რომ სიტყვათშორისი აქ ღმერთის სახელია, და ამის გამო, სიტყვათშორისი გაშუალება თავად უშუალობაა. ანუ ენაში მითითებულია საწყისი და შემკრები ერთი. ეს კი სისტემურობის დონეზე იგივეა, რაც ბუნების ღვთაებრივი ერთიანობა. ამის გამო ბუნება, რომელსაც ერთიანობა ადამიანის მიზეზით დაერღვა, ითვისებს, როგორც საზღაურს ენას, რომელშიც ეს ერთიანობა ადამიანმა ხელახლად მოიპოვა.

წარმოვიდგინოთ, რომ ის მთა, რომელსაც ერთისკენ მისწრაფება და შიდა, საყოველთაო კავშირები იკავებს მთად, დაიშალა. რადგან შლა ხდება არა მთის შემადგენელ `ნამცეცთა~ მიზეზით, ყოველი ამათგანი ინარჩუნებს მზადყოფნას ხელახალი გაერთიანებისთვის _ როგორც უკვე ყოფილი ერთიანობის მეხსიერებას (ასეც შეიძლება ითქვას _ როგორც მომავალი ერთიანობის წინასწარგრძნობას. მზერა, ბუნებისკენ მიპყრობილი, არის წარსული ერთიანობის ძიება, ცისკენ მიპყრობილი _ მომავალი ერთიანობის იმედი). შემოქმედება განშორებულთა დაკავშირებაა. მხატვრულ ფორმაში, როგორც სულისმიერ ანუ თავისუფალ სტრუქტურაში, დაშლილნი და განშორებულნი (`Нас россорили, рассорили~). ხელახლად ერთიანდებიან, რადგან აქ აღარ არის მათი განშორების მიზეზი. ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ შესაერთებლად მათი მზადყოფნა თავისუფალია.

არც ბუნების წილს, თავისთავად, არც მხატვრულ ფორმას არა აქვს არჩევანი, რაც ნიშნავს იმას, რომ მათ არ შეუძლიათ იყვნენ ფუჭნი, ან გააფუჭონ, არამედ მხოლოდ საშუალებანი არიან იმისთვის, ვისაც არჩევანი აქვს. ბუნება საშუალებაა და საშუალებაა სულიერი კულტურა. ამაშია მათი ერთმნიშვნელოვნება და მნიშვნელოვნება. სხვა დანარჩენი ნახსენები და უხსენებელი მაერთიანებელი ნიშნები, იმის ჩათვლით, რომ სულიერი კულტურის ვრცელ სამყაროშიც თვალსაჩინოა შინაგანი კავშირები, ურთიერთგაპირობებულობა და მოვლენათა კანონზომიერება, არსებითად ნიუანსებია ამ დიდი ერთმნიშვნელოვნებისთვის. ძალიან ბევრი შინაგანი თვისება და ბევრიც გარემოება ახდენს გავლენას კულტურის ფაქტის რაობასა და აღქმის წესზე, მის ცვალებადობაზეც და ამასთან დაკავშირებით უნდა ითქვას:

მხატვრულ ფორმათა შორის გამორჩეული, გენიალურს რომ ეტყვიან, მარტო თავისთავად _ დამატებითი თვალსაჩინო კავშირების გარეშე, ისტორიული თუ კულტურული კონტექსტების გაუთვალისწინებლივ, კვალავს უსასრულო გზას. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მისი თხზვისას აღდგენილი კავშირები იმ ძალის ურთიერთშეწონილობაა, რომლის გამოწვევა და მართვა მხოლოდ ყოვლისმომცველ დუმილს შეუძლია. გენიალური ფორმა დუმილით აღიქმება ისევე, როგორც თვალწინ მომხდარი სასწაული. ამ, ცოტა არ იყოს, გაჭიანურებული განმარტების შემდეგ, მით უფრო, რომ წინ, ვგონებ, ზოგი რამ უკვე გვაქვს ნათქვამი დუმილის შესახებაც, უფრო სხარტი განმარტება: გენიალური ფორმა დუმილის მითითებაა.

ბუნებასა და სულიერ კულტურას კიდევ ის აერთიანებს, რომ ორთავე მოიცავს სიმრავლეებს, რომელთაც აქვთ ზიარი წარმოშობა, ერთისგან გამომავლობა და, შესაბამისად, სიმრავლეთშორისი მაერთებელი მიზიდულობა. მაგრამ ეს ერთიანობა, ბუნებისა და სულიერი კულტურის, არ იქნებოდა ნამდვილი, მათი შემქმნელი და მათი ღირებულებების შემკრები საწყისები რომ არ იყოს ერთიანი. და ეს არის სწორედ მეორე, უფრო ზუსტად კი, _ პირველი მხარე წეღანდელი გამოთქმისა იმის შესახებ, რომ არც ბუნებით, არც მხატვრულ ფორმას არ აქვს არჩევანი. ჭეშმარიტება, რომლისკენ მიმავალ გზას ისინი მიუთითებენ, მიიწვდინება არა მათი, არამედ აღმქმელის საკუთარი ნებით და მზადყოფნით. პარადოქსების მხიბლავი ენით ასეთნაირად გამოითქმის ეს მეტისმეტად სამწუხარო სინამდვილე: შესაქმეცა და მხატვრული შემოქმედებაც, როგორც სულის მოქმედება, თავად მეტყველებაა _ შემოქმედის დუმილის დარღვევა. მაგრამ ეს ნამეტყველევი მდუმარეა. ფორმაქმნა ადამიანთან შესახვედრად გადმოდგმული ღვთაებრივი ნაბიჯია, მაგრამ შეხვედრა ყოველთვის ორმხრივ, ორთა შემხვედრ მოძრაობას გულისხმობს. ფორმის ღვთაებრივი დუმილის დარღვევა ხდება აღმქმელის ნებით პასუხად (მისაგებელად) მისი ჭეშმარიტებისკენ მიმართული მოძრაობისა, მისი ხსნილობის.

ადამიანისა და ღმერთის ერთიანობა არსებითია, ეს ცხადია. არსი, სრული და ერთი, მარადიული სიცოცხლეა, თავად ღმერთი. სხვა ყოველივე არსებულია თავისი დამოკიდებულებით არსთან, მარადისობასთან. ამ კონტექსტში, და ეს არის ერთადერთი რეალური და, ამავე დროს, მარეალიზებელი კონტექსტი, თავისუფლება არის დამოკიდებულება და არა _ დამოუკიდებლობა. არსებულთა დამოკიდებულება მარადისობასთან მათი, ანუ  ჩვენი, არსებულთაგან თითოეულის, რეალური ღირებულებაა, რეალური ფასი. ყოველთაგან მხოლოდ ადამიანს აქვს ამ ფასთან ერთად დაყოლილი ვალიც მისი ზრდისა _ დიდების. იმიტომ, რომ იმას, რაც ადამიანს დააყოლა ღმერთმა, თავად აქვს დიდების თვისება. გადაწყვეტილება ამ თვისების ამოქმედებისა ადამიანის ნებაა. თავისთავადაა ცხადი, რომ ღმერთმა ადამიანი მიიმსგავსა მარადიული სიცოცხლის შესაძლებლობით ანუ თავისი თავის შესაძლებლობით. თავის მსგავსად შექმნილს თავი დაუსახა.

თვისება დიდებისა არის განმარტოებულის სწრაფვა თავისი დამბადებლისკენ, ნაწილის სწრაფვა სიმრთელისკენ. ანუ _ სულის დიდება, აგრეთვე, არის გამაერთიანებელი სახელი ყოველი, აქ არაერთგზის ნახსენები და ნალოლიავები მისწრაფებისა, რასაც ცნებათშორის მიზიდულობას ვეტყოდით, ხან _ სიტყვათშორისს, ხანაც _ სიყვარულს. გალაკტიონი ამბობს, `რომ მარად იმარჯვებენ ლექსთა შეჯიბრებაზე მხოლოდ ინტერვალები~.

ამ სწრაფვაში სული, მარადისობის თანდაყოლილი შესაძლებლობა, იზრდება, დიდდება, ვიდრე _ ხსნამდე, რაც არის მთელს შერთვა საკუთარი, ნაზარდი შესაძლებლობით. ასეც შეიძლება ითქვას: ღმერთმა ადამიანი მიიმსგავსა დიდებით და ამ გამოთქმაში `დიდებას~ სწორედ საშუალების გაგება ექნება, ანუ ღმერთსა და ადამიანს შორის ინტერვალის ამოვსების. ეს მიზნისა და საშუალების ერთიანობისთვის.

ბუნებაცა და სულიერი კულტურაც საშუალებაა. ორივე საზრდელია ადამიანისთვის, საზრდელიცაა. და ნახეთ, ბუნების თანდაყოლილი შვენიერება გვიძნელებს მისთვის საშუალების წოდებას მაშინ, როცა ხელოვნებისა და ლიტერატურის შვენიერება თავად მიგვითითებს სულიერი კულტურის საშუალებობას. უსათუოდ იმ სიდიადის გამო, რაც ბუნებას თავისი შემქმნელისაგან გამოჰყვა. ალბათ, შეგინიშნავთ `ბუნების~, როგორც ცნების განსაკუთრებული არაერთმნიშვნელოვნება. მრავალთათვის `ბუნების ძალა~ ღმერთის სახელს ენაცვლება. `ბუნება~ ხშირად ცვლის სიტყვებს `არსი~, `ხასიათი~, `თვისობრიობა~. ადამიანი ლამობს ამ სიტყვით გამოხატოს უხილავი და ხელშეუხები _ მთავარი. ამის საბაბს იძლევა ბუნების სისტემურობა, რომელსაც საწყისად მარადისობა დაედო. რაკი სულიერი კულტურა ბუნების მარადისობის დანაკარგის ანაზღაურებაა, ესაა მთავარი საფუძველი ბუნებისა და სულიერი კულტურის ზემოთ ნათქვამი ერთიანობისა. სულიერი კულტურა აწარმოებს აღდგენით სამუშაოებს მარადისობასთან ხელახალი შეხების გზით. აქ, რაღა თქმა უნდა, ის კონკრეტული სიტყვა (ღმერთის სახელი, ცვალებადი) კი არ იგულისხმება, სიტყვათქმნადობისას საზომად რომაა აღებული, არამედ თავად შემოქმედების მომენტი, რომელიც არის მარადისობის ხელახალი შეხება სამყაროსთან, ვიტყოდი _ საქმიანი ჩარევა სამყაროში პასუხად ამ უკანასკნელის რღვევისა, რაც არასოდეს მოითმინება იმისგან, ვინც აღმადგენელი ძალის მფლობელია. შემოქმედება მართლაც მოუთმენელია და გადაუდებელი.

ვთქვათ, თუ რა აღდგება ამქვეყნად მარადისობის `საქმიანი ჩარევის~ შედეგად? სხვა არაფერი, მხოლოდ ხსნის შესაძლებლობა თითოეული ადამიანისთვის. მკითხველი, თუ აქამდე არ მიგვატოვა, დაგვასწრებს კიდეც თქმას, რომ ეს ქრისტე ღმერთის საქმეა. სრული ჭეშმარიტებაა, ყოვლისმომცველი დუმილი, თავად მარადისობა ბრუნდება დედამიწაზე კაცობრიობის ხსნის საგანგებო განზრახვით და ცოცხალთაგან არც ერთს არ ჩუქნის, უსასყიდლოდ არ აძლევს მარადიულ სიცოცხლეს. მხოლოდ მკვდრებს, ჯოჯოხეთში გამოკეტილებს, რომელთაც თავად საკუთარი ხსნა აღარ შეუძლიათ. ავადმყოფებს არჩენს (ორმოციოდე წლის წინათ, იმერეთში ცხვირდაცემინებაზე მსმენია _ `დარჩი!~ სიცოცხლის მნიშვნელობით და ახლა გამახსენა ამ იმერეთმა გალაკტიონის _ `სარკმელიდან მთების უბეში ნიავს არვინ ეტყვის _ `იყავ, ნუ გეშინია~). მათი ან მათი ახლობლების დამსახურებისამებრ, რაც (დამსახურება) ჩვეულებრივ არის რწმენა, რომ ქრისტე გიშველის, ქრისტეს მინდობა (სასწაული უსაბუთოდ გამოცხადებული ნდობის გამართლებაა). მაგრამ სამარადისოდ კი არ აცხონებს, არამედ ხსნის განკურნების მომენტამდე მოგროვილ, წარსულში მოგროვილ ცოდვებს, სამომავლოდ კი ურჩევს _ `წადი და მეტად აღარ შესცოდო~ (დაავადებას, როგორც სიკვდილის ნაწილს და საწინდარს, ცოდვა უკვალავს ადამიანში დასასადგურებელ ადგილს). ერთადერთი შემთხვევა ცოცხალი კაცისთვის სამუდამო ხსნის გამოცხადებისა _ არის კეთილი ავაზაკის ამბავი. ამ ადამიანმა გამოისყიდა თავისი წარსულში ჩადენილი ცოდვების სიმძიმე უეცარი არაჩვეულებრივი აღმაფრენით, როცა საკუთარი ძალით გამოიცნო ღმერთის გვერდით ტანჯვისა და აღსრულების ფასი და სიდიადე და სასწაულებრივი ხსნის ხვეწნა (სხვა სიკვდილმისჯილმა რომ გამოიწყო) ერთბაშად და დაუფიქრებლად აღკვეთა. ამ კაცს, შეიძლება ითქვას, აღმოაჩნდა ესთეტიკური გრძნობა ამ სიტყვის უმაღლესი აზრით, რომლის მიხედვით შვენიერება ჭეშმარიტების შესაბამისობაა. გადარჩენის თხოვნა არ შეესაბამებოდა ქრისტეს ჯვარცმის მომენტის სიდიადეს და ამ აღმოჩენამ ავაზაკი გააკეთილა. ღვაწლი კეთილი ავაზაკისა გამართლდა (დაფასდა) იმწამსვე, რადგან იმწამს იქ იყო სწორედ უმაღლესი შემფასებელი და მიმხვედრის ღირსება დადასტურდა დაპირებით _ ახლავ იქნები ჩემს გვერდით სასუფეველშიო. ეს იყო სამარადისო ხსნის გამოცხადება.

შენიშნეთ, ალბათ, რომ ამ მონაკვეთის წესისას მთავარი, სახარების ტექსტის გარდა, კიდევ მხედველობაში გვქონდა ორი ცნობილი ფრაზა. ერთი _ დოსტოევსკიდან, იმის შესახებ, რომ სილამაზე იხსნის ქვეყანას, მეორე კი სინიავსკის ნათქვამი _ საბჭოთა ხელისუფლებასთან ესთეტიკური ხასიათის საყვედური მაქვსო. მაგრამ ამ მონაკვეთით სათქმელი კიდევ სხვა იყო: კეთილი ავაზაკი იმიტომ გახდა ღირსი იმ ღვაწლის მომენტში მარადიული ხსნისა, რომ მისი ამქვეყნიური სიცოცხლე იქ თავდებოდა, წინ აღარ ჰქონდა დრო და ადგილი არც ახალი ცოდვების დაშვების, არც ახალი ღვაწლის მოპოვების. ამით კი იმის თქმა მინდა, რომ ღმერთი არასოდეს აკეთებს იმას, რაც ადამიანმა თავად უნდა გააკეთოს. და იმის გამო, რომ შეუძლია თავად გააკეთოს, ღმერთი არ უზრუნველყოფს ადამიანის მარადისობას. არ უზრუნველყოფს სწორედ იმისათვის, რათა არ შეიბღალოს ერთი უმნიშვნელოვანესთაგანი ღმერთთან მსგავსებისა _ მსგავსი ნებით.

ჩვენ უდავოდ გვაქვს საშუალება ამაზე მეტი ვიცოდეთ ნებით მსგავსების შესახებ, თუ გავითვალისწინებთ ცნებათა ყოფით ენაში გამთლიანებულ წყვილს _ `ნება-სურვილი~. ამ ორთა ასე მიახლოება, მე ვიტყოდი _ ცნებათა მიზიდულობის აღიარების იშვიათი შემთხვევა, ვფიქრობ, მაინც არ უნდა გულისხმობდეს საფუძვლად იმ ცოდნას, რომელსაც აქ, ამწუთას ვიძიებთ, არამედ სწორედ საპირისპირო აზრს, სამწუხაროდ, ლამის რომ საყოველთაოს. ვიქცევი როგორც მინდა _ თავისუფალი ვარ. ეს ფორმულა, თავისთავად, იტევს მოქმედების აურაცხელ შესაძლებლობას ძალადობის უდაბლესი, ამაზრზენი გამოვლინებებიდან, ვიდრე ნამდვილ თავისუფლებამდე, რომელიც მას განსაზღვრებად აქცევს. ლაპარაკია ზრახვათა უცოდველობაზე. არა განზრახვა _ სამოქმედო დაგეგმარება, არამედ _ სურვილი, გაუბედავი, გულდაგულ მალული იმდენად ღრმად, რომ იცის ორმა მხოლოდ. თავად იცის სურვილის პატრონმა და კიდევ გულთმხილავმა. ამ ცოდნითაც არიან ისინი განუყრელნი (გალაკტიონის `მე და ღამე~ _ საკუთარ სინამდვილესთან შეხვედრა, დამოწმებული ყოვლისმცოდნე `თეთრი ღამით~, `მზიანი ღამის~ მარადიული საიდუმლოს ახალი ხატით). ახლა წარმოიდგინეთ, რომ ჩვენი სურვილი კეთილია, ისეთი, რომლის ასრულების სიხარული არ იახლებს არავის, არც ერთი არსების მწუხარებას, ანუ ჩვენი თვალსაწიერის კვალობაზე მაინც, ყოვლისმგულისხმებელია. მაშინ სურვილს, როგორც მისწრაფებას, აღარ აქვს წინააღმდეგობა. მისი ცოდნა იმ ორთაგან იქცევა მათ შეხვედრად. თუ ამქვეყნად რამე ჰგავს სასუფეველს _ სიხარული. თუ რამეს სიხარული ეთქმის _ შეხვედრას. გასაგებია, რომ რაც მეტია ჩვენი თვალსაწიერი, ანუ რაც უფრო მეტი არსების ნამდვილ უფლებათა დაცულობას ითვალისწინებს ჩვენი სურვილი, შეხვედრის სიხარული _ მით დიდი. არის გამოთქმა _ `წრფელი ზრახვა~. ცოდვათაგან აუმღვრევლობა იგულისხმება და კიდევ, ვიგულისხმოთ პირდაპირობა, უშუალობა, ხაზივით გავლებული (გავლილი) სიწრფე, როგორც შესახვედრად დაფენილი, მოგზაურთაგან დაუბრკოლებელი გზა. საიდუმლო არ არის, უკეთეს კაცთა და ქალთა გამოცდილებით დასტურდება, რომ რაც უფრო ახლოსაა ადამიანის სურვილი ჭეშმარიტ საჭიროებასთან იმ არსებათა, რომელთა დაცულობას იგი ითვალისწინებს, მით მეტად უმტრობს და უმალ მოკლავს მას წუთისოფელი. ადამიანთა ხელით, ცხადია. მაგრამ ვერავინ წაართმევს კაცს იმ სიხარულს, რომლითაც მის შიგნით არსებული სასუფეველი ივსება. ეს სასუფეველი აუხდენელ წრფელ ზრახვათა მარადისობაში ასრულების წინათგრძნობაა _ ტანჯულთა ხვედრი; როგორც უპასუხო სიყვარულში დახარჯული ძალა, როგორც ამქვეყნად მოუკითხავი ლექსის სიმართლე, როგორც გვიან გამომცხვარი კვერი ობლისა _ ყველაფერი ახდება. ამიტომ არ ვთქვათ _ არასოდეს.

ერთი სიტყვაც უნდა მოვიფიქროთ ნება-სურვილთან დაკავშირებით _ `არჩევანი~. ვისაც არჩევანი არ აქვს, ის ვერ გაამჟღავნებს ნებას. ვისაც არა აქვს შემთხვევა, მოიქცეს ცუდად, მისი კარგი საქციელი არ გულისხმობს იმ ღირებულებას, რომელსაც ჩვენს ნაბიჯებს ბოროტების დაძლევა სძენს. მაგრამ წუთისოფელი ყოველთვის გვთავაზობს ცუდ გზას, როგორც მარტივს. რაში მდგომარეობს მარტივ გზას შედგომის ხიბლი? ესაა სულმოკლეობა, საკვირველი სიტყვა, ძველქართულად _ `მოუთმენლობის~ მნიშვნელობისა. რას ვერ ითმენს ადამიანი? მისაგებლამდე, ჯილდომდე მისაღწევ გზას, აქვე უნდა. მაგრამ ღმერთი აქ აღარ არის, განმდგარია. წუთისოფელი ცრუა, ანუ მასში აღარ არის ჭეშმარიტება, მაგრამ `ყველგან არის ხსნა~, რაც იმას ნიშნავს, რომ არის საშუალებები, რომელნიც ადამიანის ნებას ელიან, რათა თავიანთი შუალედობა შეასრულონ, ე. ი. გზად გაიხსნან.

რას ნიშნავს ის, რომ ადამმა ცნობადის ხის აკრძალული ნაყოფი იგემა? მას გაუჩნდა არჩევანი ბოროტსა და კეთილს შორის, ანუ უზრუნველყოფილი მარადისობის მქონემ, მარადისობის შესაძლებლობა დაიტოვა მხოლოდ. რა შუაშია აქ ცნობადი, ცოდნა, შეცნობა? შეიძლება ვიფიქროთ ასე: არცოდნა არცოდვაა, არ იციან რას სჩადიან და სხვ. მაგრამ განა დასაშვებია, რომ ედემში ღმერთთან მყოფელს, სახელთა დამარქმეველს სამყაროში, მეუფეს ბუნებისას (დაბადების ტექსტში სწორედ `მეუფებაა~ მითითებული მსგავსებად ადამიანისა ღმერთის მიმართ) აკლდეს ცოდნა? ან საერთოდ, რამ აკლდეს, როცა აქვს მარადისობა _ ყოველივეს მანაზღაურებელი? საქმე სწორედ ისაა, რომ ცნობადის ხის ნაყოფის შეჭმით მან კითხვად გადაიქცია ის, რის პასუხსაც უკვე ფლობდა, ანუ _ დაკარგა. უზრუნველყოფილი მარადისობა საზრუნველად ექცა.

აქ - ბედნიერება არის წარმავალი შეგრძნება იმისა, რომ აღარაფერია საკითხავი. საკითხავი, ანუ ერთბაშად გასაგებიც და სათხოვნელიც. გრძნობა იმისა, რომ `ახდა ყოველი~.

ადამს ჰქონდა რჩეული ბედნიერება _ ნამდვილი, უდროო და წარუვალი _ ღმერთთან იყო. მან ეს ბედნიერება დააქუცმაცა, შეიძინა სიკეთისა და ბოროტების გარჩევის უნარი, რომელიც ედემში უადგილოა ადამიანისთვის. გაიხსენეთ, რომ შესაქმის ტექსტში არის შეფასება ღმერთისგან, ღმერთისგან შემნილი სამყაროსი _ რა კარგი გამოვიდა. ის, რაც ადამმა შეიძინა, წუთისოფელშია გამოსადეგი, როგორც საშუალება იმის მიღწევისა, რაც ადამმა დაკარგა. ანუ ადამმა თავისი ბედნიერება გააპირობა და ერთბაშად, ცხადია, გაინაპირა კიდეც. ცუდი კი არაფერი უსწავლია (ცუდს სამოთხეში რას ისწავლიდა), ის ისწავლა, რაც წუთისოფელში გამოადგება და არა _ სასუფეველში. და ამიტომ, მაშინვე აღმოაჩინა თავისი თავი (უფრო მწარედ დასჯილი საცოდავი ევა კიდევ ცალკე საკითხავია) წუთისოფელში. მაგრამ სისრულე შეცნობისა და განსჯა-შეფასებისა ადამიანს ყოველთვის წინ უდევს. ბიბლიურივე მეტაფორით _ ნაყოფი მიირთვეს, მაგრამ მსხმოიარე ხე ედემში დარჩა. იქ სხვა ხეც იდგა _ სიცოცხლისა და ტექსტში ნათქვამია, რომ ადამი და ევა გამოაბრძანეს იმის ფიქრით, რომ იმ ხის ნაყოფიც არ ეჭამათ. რა შავდებოდა?

უფრო მეტად ემსგავსებოდნენ, უკვდავებით მიემსგავსებოდნენ, რამაც მხოლოდ მაშინ შეიძლება უწესრიგობა გამოიწვიოს, როცა ადამიანს უკვე აქვს გადადგმული ღმერთს განმაშორებელი თუნდაც პირველი ნაბიჯი. ლაპარაკია, ცხადია, დაუმსახურებლად ნაჩუქარ უკდავებაზე. არ უნდა დაგვირჩეს: ადამს ღმერთმა აუკრძალა ცნობადის ხის ნაყოფი, ხოლო სიცოცხლის ხის ნაყოფზე აკრძალვა საერთოდ არ ყოფილა. როგორ შეიძლება ეს გავიგოთ? არის ორი შესაძლებლობა: ერთი _ სიცოცხლის ხის ნაყოფი არ იყო ადამისთვის აკრძალული ხილი, ანუ _ ადამი მარადისობაში იყო და ეს კი არ არღვევდა, არამედ გულისხმობდა წესრიგს, ოღონდ ცნობადის ხის ნაყოფის ზიარებამდე. მეორე _ აკრძალული ხილის შეჭმამდე ადამს `აზრად არ შეიძლება მოსვლოდა~ სიცოცხლის ხის ნაყოფის ჭამა. ამის გამო აკრძალვა ზედმეტი იყო. აკრძალვის ტექსტი: `ხოლო ხისგან ცნობადისა კეთილისა და ბოროტისა არა სჭამოთ მისგან, რამეთუ რომელსა დღესა სჭამოთ მისგან, სიკუდილით მოჰკუდეთ~ (შესაქმე, 11, 17). ახდა თუ არა ეს, თქმული? _ ცხადია. პირველშემცოდენი _ ადამი და ევა, და მათ მოყოლილი ცოდვათა გამო მკვდარნი (ცოდვათაგან დატყვევებულნი), მეორე ადამმა, ქრისტემ, იხსნა, გამოისყიდა თავისი მსხვერპლით. ჩავიდა ჯოჯოხეთში და ამოიყვანა. ადამისა და ევას სიკვდილი `იმ დღეს~ არ მომხდარა, გაწვალებული ცხოვრება მათ ჯერაც წინ ედოთ, მაგრამ იმ დღეს გადაწყდა. აკრძალვის ტექსტი კი გულისხმობს, რომ ადამს ჰქონდა სიცოცხლე, რომლის შეწყვეტა მოჰყვებოდა აკრძალვის დარღვევას. და ეს არის ცოდნა, რომელსაც არ ფლობდა ადამი, ბუნების მეფე, ღმერთის კვალზე ბუნების არსებათათვის სახელთა დამარქმეველი. სხვათა შორის, შესაქმის ტექსტში ისიცაა მითითებული, რომ ღმერთმა თავად მიჰგვარა ადამს ცხოველ-ფრინველნი, რათა ენახა, როგორ დაასახელებდა იგი მათ. ანუ ღმერთი ესწრება სახელდების მომენტს, რაც კარგი იყო ენის ქმნადობისთვის გაგვეხილა, როგორც საკითხის ბიბლიური ცოდნა, მაგრამ აქ მოთავსებასაც აქვს თავისი აზრი და წვლილი, კერძოდ ის, თუნდაც, რომ სამყაროს განსახელება ადამიანისგან მისი უცოდველობის მდგომარეობაში ხდება. არა იმ ცოდნით, რომელმაც თავისი სიტიტვლე სირცხვილად აგრძნობინა, არამედ ღმერთისგან დაყოლილი ცოდნით, იმით, რითაც ადამიანი, ბუნების მეფე, მეუფეს ემსგავსება.

მაგრამ ვიცით ისიც, რომ ცნობადის ხის ნაყოფმა ადამი უფრო დაამსგავსა ღმერთს (ეგებ, ამან უშველოს ჩვენს ნათქვამს იმის გამო, რომ ენისქმნადობა არის ღმერთს გამოკიდება ბუნებიანად, და სულაც, ააშოროს ქრონოლოგიური ხასიათის დასაბუთების აუცილებლობა ქმნადობის ყოველგვარ შემთხვევას _ რაკი შემოქმედება გამუდმებით აბრუნებს დედამიწაზე მარადისობას) და კიდევ უფრო მეტი დამსგავსების საშიშროება განაპირობა: `და თქუა უფალმან ღმერთმან: აჰა, ადამ იქმნა, ვითარცა ერთი ჩუენგანი, მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა და აწ ნუსადა მიყოს Ãელი თÂსი და მოიღოს ხისაგან ცხორებისა და ჭამოს და ცხონდეს უკუნისამდე~ (შესაქმე, 3, 22). ვის ეუბნება? ანგელოზებს, ალბათ, სხვა ვინ იქნებოდა ადამიანზე მეტად ღმერთთან მიმსგავსებული? ჩვენ კი აქ მეორეჯერ მივადექით საკითხს _ რა შავდებოდა? და კიდევ ერთი პასუხი უნდა მივიღოთ, ცხადია, აქამდე გაუთვალისწინებელ გარემოებათა გულისხმობით. შევეხოთ ამათგან პირველად გამრავლებას.

ბიბლიურ ტექსტში არსებათა გამრავლება გათვალისწინებულია, მეტიც, დაჟინებითაა მითითებული, როგორც ღმერთისგან ცოცხალი ბუნებისთვსის მიცემული დავალება და, ცხადია, შესაძლებლობა, გათვალისწინებული სამყაროს შექმნისას. ისიცაა ნათქვამი, რომ ღმერთმა აგრეთვე შექმნა ყოველივე, რაც ჯერ არ იყო დედამიწაზე (შესაქმე, 2, 5). `აღორძინდით და განმრავლდით და აღავსეთ ქუეყანა~ _ ასეთი სიტყვიერი ბრძანება აქვს მიღებული ცოცხალ ბუნებას (ცხოველ-ფრინველი, თევზები, ქვეწარმავლები) და ადამიანებს. ვიქნებით თუ არა მართლები, თუკი ვიფიქრეთ, რომ გამრავლება სიკვდილს გულისხმობს? არ უნდა ვცდებოდეთ. განსაკუთრებული სიმძაფრით ეს შესაძლებლობა იგრძნობა სიტყვებში: `ამისთვის დაუტევოს კაცმა მამა თÂსი და დედა თÂსი და ჩეეყოს ცოლსა თÂსსა და იყვნენ ორნივე ერთ Ãორც~ (შესაქმე, 2, 24). ეს ნათქვამია ცოდვამდე, როცა `იყვნეს ორნივე შიშუელ _ ადამცა და ცოლი მისი _ და არა ჰრცხუენოდა~ (შესაქმე, 2, 25). ე. ი. ნათქვამია მაშინ, როცა ადამიანები არიან ველურ მდგომარეობაში, ანუ ბუნებრივ მდგომარეობაში და არა რცხვენიათ სიშიშვლისა ისევე, როგორც სხვა ცხოველებს. ოღონდ, ვიგულისხმოთ, რომ `ცხოველი~ ნიშნავს ცოცხალს. ბიბლიის სიტყვებით, `რომელი ვალს ქუეყანასა ზედა, რომელსა აქუს თავსა შორის თÂსსა სული სიცოცხლისა...~ (შესაქმე, 1, 3) (საინტერესოა, რომ ამ სიტყვათა პირველი ნახევარი გრამატიკის სახელმძღვანელოს გადაჰყვება, როგორც სულიერთა ჯგუფის არსებით სახელთა განმარტება). აღარ გავაგრძელებ სიტყვას საკუთარ თავში სიცოცხლეზე, ქრისტე რომ მიგვითითებს, როგორც სასუფეველს, მაგრამ ვიგულისხმოთ ესეც. სხვაობა ადამიანსა და ცოცხალ ბუნებას შორის ისაა, რომ ადამიანი, ქმნილი `ხატისაებრ ჩუენისა და მსგავსებისაებრ~, უნდა `მთავრობდეს~ ცოცხალ ბუნებას და მთელ დედამიწას. მთავრობა რომ განუყოფლობასთან ერთად პასუხისმგებლობას ნიშნავს, ეგებ, ცალკე სამტკიცებელიცაა. ამისათვის ვნახოთ, რა დაუშავდა დედამიწას ადამის ცოდვის მიზეზით; `რამეთჲ ისმინე Ãმა ცოლისა შენისა და სჭამე ხისაგან, რომლის გამცენ შენ მისი ხოლო არა ჭამა, მისგან სჭამე, წყეულ იყავნ ქუეყანა საქმეთა შინა შენთა!~ (შესაქმე, 3, 17). ესაა სწორედ მომენტი, რომელსაც წინათ ვუტრიალებდით: დედამიწა ადამიანის მიზეზით კარგავს მარადისობას და წუთისოფლად იქცევა. მაგრამ ეს არ ეხება ცხოველებს. არ ეხება, რაკი მათ აქვთ სიცოცხლე, მაგრამ არა აქვთ ნება ამ სიცოცხლის შენარჩუნების ან ხელყოფისა, ამიტომ გადარჩნენ და გადარჩებიან, ღვთის ნებით. გადარჩება სიცოცხლის მფლობელი და ნებას მოკლებული ყველა არსება: ბავშვები, სულით ავადმყოფები, მხატვრული ნაწარმოებები. სულიერი კულტურის ბუნებასთან ერთიანობა, წინათ რომ მოგახსენებდით, ხსნილობით მთავრდება.

რაკი ვთქვით, რომ გამრავლება სიკვდილს გულისხმობს და ისიც, რომ გამრავლება, როგორც სამყაროს ქმნადობისას ნაგულისხმევი შესაძლებლობა და პირდაპირი მითითება-დავალება, ღვთის ნებაა, მეტიც, რომ ღმერთმა შექმნა ყოველი, რაც ჯერ გაჩენილი არ იყო, ისიც უნდა გაირკვეს, თუ რა არის ის სიკვდილი, რისთვისაც ადამმა, საბედისწერო შეცდომით, თავი გაწირა. აკრძალვის ტექსტი, ითქვა, შეიცავს ცოდნას, რომელსაც ადამი არ ფლობდა. შეიძინა თუ არა მან იგი, როცა ღმერთმა ამცნო? ცხადია, არა. ეს იმას ნიშნავს, რომ მან არ იცოდა, რა არის არარსებობა და არც ჰქონდა სიკვდილის შიში, არც შეურიგებლობა სიკვდილის მიმართ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, გაფრთხილების მიუხედავად, ადამს არ შეეძლო შედეგთა გათვალისწინება. გაფრთხილება მიცემული იყო იმ `აბსტრაქტული~ სახელით, რომლის შესატყვისი კონკრეტული თვალსაჩინოება არ ცნობიერდებოდა, როგორც შემაძრწუნებელი დასასრული. ასე იმიტომ ვამბობ, რომ გავითვალისწინო არქეოლოგიური სინამდვილე და ძლიერ ხანგრძლივი ევოლუციური სურათი, რომელშიც ადამიანი მაშინ იწყება, როცა იწყებს მიცვალებულზე ზრუნვას (`და მოგონება ძვირფასი მკვდარის~). ანდა, რას ნიშნავს `სიკუდილით მოჰკუდეთ~? ქართულში ვნახოთ: კედ/კიდ/კუდ ფუძე, სხვათა და სხვათა შორის, იძლევა მნიშვნელობებს კედარო, კიდე, კუდი და `მოჰკუდეთ~ მოითარგმნება როგორც _ `დასრულდებით~, `დაბოლოვდებით~, მთელი ფრაზა _ `სრულებით დასრულდებით~, ან _ `საბოლოოდ დაბოლოვდებით~.

ცოდვის ჩადენის შემდეგ ისევ წარმოითქმის ღმერთისგან მსგავსი შეჩვენება, რომელშიაც გაფრთხილების საშინელი აზრი უკვე გახსნილი და გათვალისაჩინოებულია. `ოფლითა პირისა შენისათა სჭამდე პურსა შენსა, ვიდრე მოქცევამდე შენდა მიწად, რომლისაგან მოღებულ იქმენ, რამეთუ მიწა ხარ და მიწადცა მიიქცე~ (შესაქმე, 3, 19). აქ გაირკვა, თუ რას ნიშნავს `სიკუდილით მოჰკუდეთ~, უფრო ზუსტად, რას ნიშანვს ცოდვის ჩადენის შემდეგ. საქმე ისაა, რომ გაფრთხილების ტექსტში ნახსენები სიკვდილი, რომელიც ცოდვამდე საერთოდ არ არსებობს, მხოლოდ ცოდვის შემდეგ დგება როგორც ადამის, ჯერ კიდევ სამოთხეში მყოფის, მაგრამ უკვე დამორცხვებულის, საფრთხე. და მხოლოდ ამის შემდეგ არის შესაძლებელი ადამის გაიგივება მიწასთან და აქ ვიგებთ, რომ სიკვდილი არის ადამიანი გარეშე სულისა, რომელიც მას ღმერთმა ჩაბერა თავისი თავისგან. ანუ _ სიკვდილი უსიცოცხლო ადამიანია, ხოლო უსიცოცხლო ადამიანი მიწაა, მეტი არაფერი. სწორედ ამას აპროტესტებს მთელი სულიერი კულტურა და იბრძვის იმ სიცოცხლის მოსაპოვებლად, რომლის წინაშე სიკვდილი საშიში აღარ არის იმიტომ, რომ მის წინაშე სიკვდილი _ არაფერია, ანუ _ შეუძლებელია.

აქ ერთი აზრი უნდა განვამტკიცოთ: ადამიანი, მიწისგან გამოძერწილი და სულჩაბერილი, თავისი არსებით ნაერთი კი არ არის სიკვდილისა და სიცოცხლის (მკვდარი კი არ არის), ცოცხალია, ანუ _ მარადისობის მიერ და მარადისობაში ხსნილი, შერთული. `ადამიანი არ არის ის, რაც ის არის, ადამიანი არის ის, რაც ის არ არის~. ნილს ბორის ამ წყვილი განსაზღვრებიდან ცალიც კია საკმარისი, მაგრამ ორივე ერთად უფრო მძაფრი, მე ვიტყოდი, ტრაგიზმით მიუთითებს დაკარგულ არსებას ადამიანისას, როგორც განსაზღვრებას, რომელიც ამ გამოთქმაში არ სახელდება.

სიკვდილი გახდა ადამიანის ბედისწერა, ანუ _ დაბადებიდან დაყოლილი დასაზღვრულობა. ჩვენგან ნახსენები საბედისწერო შეცდომა ადამისა არის მისი სასიკვდილო შეცდომა იმ შეფასების მიხედვით, რომელსაც მას ღმერთი აძლევს, მაგრამ ეს შეფასება ერთადერთი არაა. შესაქმის სხვა, ერთგზის უკვე მოშველიებული ამონარიდის მიხედვით `აჰა, ადამ იქმნა, ვითარცა ერთი ჩუენგანი, მეცნიერ კეთილისა და ბოროტისა~. ე. ი. ადამმა იმ არსებათა სიმაღლე მოიპოვა, რომელთაგან ღმერთი თავის თავს არ აცალკევებს და მითითებულია უფრო მაღალი მდგომარეობაც: `...და აწ ნუსადა მოყოს Ãელი თÂსი და მოიღოს ხისაგან ცხორებისა და ჭამოს და ცხონდეს უკუნისამდე~. ეს, როგორც ჩანს, საბოლო სიმაღლეა, ე. ი. თავად უსასრულობა და თავად სიცოცხლე, ანუ _ იმ ერთის მდგომარეობა, რომელიც იყო სამყაროს დაბადებამდე და იქნება სამყაროს დაქცევის შემდეგ, მდგომარეობა, რომელიც აერთიანებს წინას და უკანას, წარსულსა და მომავალს, და მთელ სიმრავლეს თავის თავში. როგორც ჩანს, ადამმა, კეთილისა და ბოროტის მეცნიერობით, თავისი თავი სიკვდილსა და ღმერთს შორის ჩააყენა. ღმერთთან ცხოვრების მფლობელმა ანგელოზს მიმსგავსებისთანავე (`ვითარცა ერთი ჩუენგანი~) დაკარგა ღმერთთან ცხოვრება, რადგან არ იყო შექმნილი ანგელოზად, არამედ _ ადამიანად, ხორციელად. თქმა მხოლოდ იმისა, რომ ადამიანი მთელი თავისი ცხოვრებით, ისიც იმ შემთხვევაში, თუ ეს ცხოვრება გამართლებულია, ამ მსგავსების ფასს იხდის, არ კმარა.

ვთქვათ ჯერ, თუ რატომ ვფიქრობთ ანგელოზობას, როცა ბიბლიის გამოცემებში მითითებული პარალელები აშკარად სამებას მიუთითებენ. ამ მითითებათა თანახმად, უნდა გვეგულისხმა ორი შესაძლებლობა: 1. `ვითარცა ერთი ჩუენგანი~ ნიშნავს სამების მსგავსს, 2. ნიშნავს სამების რომელიმე წევრის მსგავსს. ორივე მიუღებელია სამების ერთარსებობის გამო, რაც უნდა გავიგოთ, როგორც სამი სახელი ერთისთვის. ასეთი გაგება, ცხადია, გამოვლინებათა სიმრავლეს გულისხმობს, როგორც განუსაზღვრელ შესაძლებლობათაგანს. კიდევ იმიტომ ვერ ვიგულისხმებდით ამ კონტექსტში სამებას, რომ იქვეა მითითებული სიცოცხლის ხესთან დაკავშირებით უფრო მაღალი მდგომარეობაც. მდგომარეობა მარადისობისა, რომელიც სწორედ სამების ერთიანი არსია. ამიტომ ვიგულისხმეთ ანგელოზობა, მით უფრო, რომ იქვე, მალე ქერუბიმიც გამოდის `მოტყინარე მახÂლით~ სამოთხის კარის დაცვად, `დაცვად გზასა ხისა ცხორებისასა~. ბარემ, რახან ცეცხლოვანი მახვილი ვახსენეთ: ახალი აღქმის შესაბამისი კონტექსტებიდან კარგადაა ცნობილი, რა გამოირჩევა მოსაკვეთად და დასაწვავად, ხოლო რა _ გადარჩება და ღმერთთან იქნება, ანუ _ ცხოვრების გზას დაადგება. ასე რომ, სამოთხის კარის დაცვა არის სასუფევლის დაცვა ყოველი შეუსაბამო ანუ სიკვდილის (საპირისპიროდ სიცოცხლისა) შენარევისგან. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ცნობადის ხის ნაყოფს ზიარება თავისთავად არის საწინდარი შემდგომცოდვათა და ამის გამო _ პირველცოდვა. რამდენადაც, ამავე დროს, იგივე მიზეზი უხორცოთა მიმსგავსების პირობაა, არაფერი დაშავდება, თუ გავიფიქრებთ, რომ ერთია ადამისა და ურჩი ანგელოზის გამოძევება. ეს _ სხვათა შორის (საკითხი მეტად სერიოზულია).

არც იმით დაშავდება რამ, ორსავეს თუ ვიგულისხმებთ, სამებასაც, ანგელოზობასაც. არსია ერთი და ეს არსი სტუმართმოყვარე აბრაამს სამ ანგელოზად გამოეცხადა, და სამება იყო.

ცხადი ისაა, რომ გარჩევის ცნობიერი უნარი ცოდვის საწინდარია ადამისთვის, როგორც ბუნების ნაწილად შექმნილისთვის, რამდენადაც ეს უნარი გზას უხსნის მისი უსიცოცხლო ბუნებასთან წილნაყარობის (მიწა ხარ) უსიცოცხლობისკენ მიმართულ შესაძლებლობას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ იგივე: _ ღმერთმა იცის, რომ ხალხი ვერ გაუძლებს სიკეთესა და ბოროტებას შორის არჩევანის სიმძიმეს და ბოროტებისკენ გადაიძალება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ თავისუფლება არჩევანი კი არ არის, არამედ სწორი არჩევანია. ნება მხოლოდ კეთილი ნებაა.

მაგრამ აქ სხვა საკითხიცაა მეტად საყურადღებო. ცოდნა იმისა, რომ თავის ახალ მდგომარეობაში, ცნობადის ხის ნაყოფნაგემი ადამი ვერ ზიდავს თავისუფლების სიმძიმეს, ცოდნა, გამოაშკარავებული სიტყვებით _ მიწა ხარ და მიწასვე დაუბრუნდები _ გულისხმობს იმას, რომ ადამი ცხოველადაა შემქნილი, მთავარ, გამორჩეულ, მაგრამ მაინც ცხოველად და სწორედ ეს ნიშნავს ბუნებისგან განუყოფლობას. იმის თქმა მინდა, რომ ცხოველთაგან განუყოფლობას ნიშნავს სწორედ `შთაბერილი პირსა მისსა სული სიცოცხლისა~, რადგან ცხოველებიც, მრავალგზის ტექსტში, აღნიშნულნი არიან თავის თავში სიცოცხლის სულის მატარებლობით. ასახსნელი რჩება, თუ რას ნიშნავს `ვქმნეთ კაცი ხატისაებრ ჩუენისა და მსგავსებისაებრ~ (შესაქმე, 1, 26).

მკითხველს კარგად ესმის, რომ გარეგნული მსგავსების საკითხის დასმა, საკითხისა, რომელიც, სხვათა შორის, მეტისმეტად აღელვებდა კაცობრიობას, აქ გამორიცხულია როგორც სულის უკვდავების ქრისტიანული ცოდნით გამჟღავნებული აშკარა ინვერსია. და რადგან `ხატებაცა~ და `მსგავსებაც~, ეს ორი, ბევრით ერთიმეორის მგულისხმებელი სიტყვა, დაჟინებით მიუთითებს გარეგნობას, ისღა დაგვრჩენია ვიფიქროთ, რომ იგულისხმება გამოვლინება, ხოლო გამოვლინების დონეზე, ცხადია, გარეგნობის მსგავსებაც გრანდიოზული ფაქტია. ქრისტეს განკაცებას ვგულისხმობ. მაგრამ დავუკვირდეთ, რა არის გამოვლინება თავისი ბუნებით. რა თქმა უნდა, არსებული შესაძლებლობის შესრულება. რა არის გამოვლინება შესრულებამდე? შესაძლებლობა. ამიტომაც საფიქრებელია, რომ ღმერთმა ადამიანი მიიმსგავსა შესაძლებლობით, იმით, რაც ადამიანს იხსნიდა უზრუნველყოფილი მარადისობის დაკარგვის შემთხვევაში, აკრძალვის დარღვევის შემთხვევაში, ცოდვის ჩადენის შემთხვევაში, ღმერთთან განშორების შემთხვევაში, მიიმსგავსა თავისკენ დაბრუნების შესაძლებლობით. ესაა, მგონი, რასაც ვეძებდით. თუ დავიჯერებთ ამას, გამოჩნდება, რომ ადამიანის არსობრივ ნიშანთა დამასახელებელი სხვა ყოველი პასუხი _ მსგავსება შემოქმედებით, ნებით, სიცოცხლითა და სიყვარულით, ცოდნით, მთავარობით, შეფასების უნარით, დიდებით, ერთიანად _ სასუფევლით საკუთარ თავში _ პასუხები, რომელთაც მრავალზე მრავალი ადამიანის (მაგრამ მაინც – უმცირესობის) სიცოცხლე საქმეებით ადასტურებს, გათვალისწინებულია ადამის შექმნისას, როგორც მისი მომავლის შესაძლებლობა. ხოლო, ადამის მომავალი _ ადამიანია. მაშ, ვინ შექმნა ღმერთმა _ ცხოველი ადამი, თუ ცხოველი ადამიანი? ერთიცა და მეორეც (წინააღმდეგობა ბიბლიურ ტრადიციასა და ანთროპოლოგიას შორის სულ ტყუილი მოძრაობაა). ორივე არსებას თავის თავში აქვს უსასრულობა ღმერთთან (სიცოცხლე დასაღუპად განწირული არ იქნება), რაც, უბრალოდ, იმას ნიშნავს, რომ ორივე ცოცხალია, ოღონდ, გავიმეორებ, ადამის სიცოცხლე ისევე, როგორც სხვა ცხოველთა (სხვათა შორის, აგრეთვე მიწისგან შექმნილთა, _ შესაქმე, 2, 19), უზრუნველყოფილია, ანუ ესაა სიცოცხლე ღვთის ნებით, ხოლო ადამიანის სიცოცხლე მისგანვეა მოსაპოვებელი, მის ნებაზეა. რაკი ღმერთის ნებაც ის არის, რომ ადამიანი მასთან დაბრუნდეს, ანუ საკუთარი მარადიული სიცოცხლე მოიპოვოს, უნდა ვთქვათ ასე _ ადამიანისგან მარადისობის მოპოვება ხდება მისი ნების ღვთის ნებასთან დამთხვევით. ნაქადაგები მორჩილების ქვაკუთხედი ეს არის.

თუკი მივაქცევთ ყურადღებას იმასაც, რომ ქალი და კაცი თითო არსებითაა წარმოდგენილი, სანამ სამოთხე მიწაზეა და როგორც კი დედამიწა სამოთხე აღარ არის, იწყება გამრავლება და გამრავლებულთა ისტორია, რომლის ბიბლიური მსვლელობა ისეთია, რომელშიც ადამ-ევას ნაშიერთა გარდა, კიდევ იგულისხმება, აშკარად, პოპულაციები, უნდა ავხსნათ კიდეც სამოთხის სივრცეში ადამიანთა გამხოლოების პირობითობა. როგორც ჩანს, აქ არის კავშირი ადამის იმ შენაძენთან, რომელსაც უზრუნველყოფილი მარადისობის დაკარგვა მოჰყვა. ვამბობ სიცოცხლის ხესთან მისვლის შესაძლებლობას, რაც პიროვნულ თავისუფლებას და მასთან დაკავშირებულ ვალდებულებებს გულისხმობს. აქედან _ გამხოლოება - იქ, ხოლო ცოდვასმოყოლილი - გამრავლება.

რაკი ცხოველები არ იყვნენ მიმსგავსებული ღმერთს შესაძლებლობით, ხოლო შესაძლებლობით მიმსგავსება არის საკუთარი ნებით და ძალით სიცოცხლის შეძლება, ე. ი. მარადისობის მიღწევა, ღმერთი აფრთხილებს ადამს და არა სხვა ცხოველებს. პასუხი კითხვაზე _ იყო თუ არა ნაგულისხმევი, რომ ადამი მიირთმევდა იმ ხილს, გაფრთხილების `სივრციდან~ მიმსგავსებისაში გადაინაცვლებს და ისევ უკავშირდება ადამიანური ცხოვრების საზრისს. რაკი ღმერთისგან გათვალისწინებულია ადამის გაადამიანება და ყოველივე ამას მოყოლილი, ცხოვრების აზრის ძებნა შესაძლებელია. ეს უმეტნაკლებოდ ნიშნავს, რომ ცხოვრებას აზრი აქვს. ბედნიერი ისაა, ვინც არსებულს დაეძებს, განსაკუთრებით _ ვინც იქ ეძებს, სადაც არის.

1994 წ.